W swoim życiu spotkałam czterech Hamletów. Pięciu, jeżeli liczyć literackie wyobrażenie powstałe w trakcie lektury dramatu. Każdy był inny, mimo tego, że pochodzili od jednego ojca. Trzy polskie inscenizacje, które miałam przyjemność oglądać, to:
Hamlet Moniki Pęcikiewicz - przerysowany mizogin;
Hamlet Jana Klaty - polski patriota nierozstający się z książeczką od Pierwszej Komunii Świętej;
Hamlet Krzysztofa Garbaczewskiego - to w zasadzie Hamlet w trzech różnych osobach wpisany w bardzo futurystyczną rzeczywistość.
Czwarty, to moja wisienka na torcie – brytyjski Hamlet Lyndsey Turner, nostalgiczny erudyta, zindywidualizowany ironista.
Ostatni Hamlet, oprócz tego, że wpisany w churchillowskie realia, najbardziej zbliżony jest do mojego literackiego wyobrażenia. W końcu to inscenizacja z rodzimego kraju Szekspira, która wyraźnie czerpie inspiracje z tradycji brytyjskiego teatru średniowiecznego.
Sztuka przesycona jest aurą tajemnicy, całość dzieje się na bardzo wystawnym dworze. Szerokie, drewniane schody, girlanda z kwiatów, rzeźbione mahoniowe meble – to zdecydowanie miejsce dla rodziny królewskiej. Wizualna otoczka stworzona wokół dramatu tworzy niezwykłą okładkę dla jeszcze bogatszej zawartości. Scena, przez cały czas trwania spektaklu, skąpana jest w ciemnoniebieskiej poświacie. Tym samym wydaje się martwa, a zarazem pulsuje niezdrowym napięciem. Sama scenografia i gra świateł zapowiadają swoją kompozycją nadejście tragedii.
Spektakl rozpoczyna się pełnym rozpaczy monologiem Hamleta. Skarży się on na swój los. Nie potrafi pojąć jak żona, w niecały miesiąc po śmierci męża, jest w stanie poślubić swojego szwagra. Szybkie zamążpójście staje się źródłem podejrzeń Hamleta, że śmierć ojca była uknuta. Przeczucie to nie daje mu spokoju. Od pierwszych chwil spektaklu Hamlet jest nerwowy i rozgoryczony. Nawet wspólna biesiada przy stole staje się udręką. Nie cieszy się on z wesela matki łypiąc nienawistnie na nowego ojczyma, którego jeszcze przed paroma dniami zwał po prostu Stryjem.
Dla przykładu: polskie prezentacje teatralne rezygnują z komicznej sceny rozmowy Hamleta z grabarzami. W spektaklu, Turner ograła tę część dramatu jak najwyższej klasy farsę. Hamlet po zesłaniu przez Stryja (Ciarán Hinds) na wyspy angielskie wraca do Dani i spotyka się z Horacjem przy cmentarzu (Leo Bill). Do ich Reunion dochodzi na proscenium. W tle widzimy przygotowanie do pogrzebu – dwóch grabarzy kopiąc grób wymienia się doświadczeniami. Stworzony przez Turner emocjonalny kontrast nie razi, ponieważ to chwilowe rozdzielenie porządków - radosnego spotkania i przygotowań do smutnej ceremonii - trwa krótko. Po chwili, Hamlet wdaje się w rozmowę z grabarzem, na temat obrządku. Radość i patos zaczynają się przenikać tworząc inteligentną dysputę na temat szacunku i powagi życia. Bowiem trzeba pamiętać o tym, że szekspirowskie dramaty, nie były jedynie utworami rozprawiającymi o tragedii jednostki czy rodziny. To pewne hybrydy, w których dominantą był pierwiastek pesymizmu. Nie brakowało w nich jednak scen groteskowych, jak chociażby wspominany epizod z grabarzem. Turner poszła o krok dalej, kontrastując ze sobą te dwa porządki, w najbardziej znanej scenie dramatu Być albo nie być.
Hamlet (Benedict Cumberbatch) przed słynnym monologiem wkracza do salonu przebrany w strój brytyjskiego gwardzisty, grającego na bębenku. Wygrywający marsz wojskowy Hamlet, majestatycznie wchodzi na długi stół, depcząc po depeszach, mapach i telegramach. Nic sobie nie robi z uspakajanego go Poloniusza (Jim Norton), który bardziej martwi się planami wojskowymi niż udającym obłąkanie Księciem. Kiedy pozostali bohaterowie opuszczają salon. Punktówka oświetla Hamleta w momencie słynnego monologu. Jest tylko on i jego rozterka. Partia tekstu nie była żywiołowo i emocjonalnie wydeklamowana, jak chociażby u Pęcikiewicz. Można było jednak odnieść wrażenie, że wypowiadając kolejne słowa Hamlet dokonuje wewnętrznego rozrachunku z samym sobą. Godzi się na swój los i akceptuje to co ma nadejść. Wizja zemsty i wiecznego potępienia, nie budzi już w nim żywych emocji, staje się oczekiwaniem - ostatnim stopniem do zaznania ulgi przez jego udręczoną duszę. I tak Hamlet kończy swój monolog, scena się rozjaśnia. I nie była to najwspanialsza scena spektaklu.
Hamlet morduje Poloniusza. Ofelia po śmierci ojca popada w obłęd. Ściąga z szyi ukochany aparat fotograficzny, którym wcześniej uwieczniała każdy fragment rzeczywistości. Wszystko - zdjęcia i lustrzankę - pakuje do dużego starego kufra, który symbolizuje jej życie, to jej bagaż doświadczeń, który zamknęła i porzuciła. Scena jest wyciemniona, po burzliwej rozmowie z bratem (Kobna Holdbrook-Smith) i Królem, Ofelia zostaje na scenie z Gertrudą. Młoda kobieta przeżywa wewnętrzną rozterkę, chce walczyć z targającym ją bólem, ale wyraźnie przegrywa. Starsza kobieta z rozpaczą patrzy na zapłakaną, przygnębioną dziewczynę, która miała być jej synową. Przerażająca pustka w oczach Ofelii sprawia, że Gertruda nie zbliża się do pianina na którym dziewczyna cicho gra. Scena ta trwa krótko. Ofelia, jakby żegnając się z życiem poprzez muzykę, zamyka fortepian. Jej czarna suknia przesuwa się po raz ostatni po taborecie, a Ofelia odchodzi, po kopcu usypanym z ziemi, w głąb sceny, gdzie tli się delikatne światło. Kiedy już ma zniknąć w smudze światła rzuca ostatnie, już spokojne, spojrzenie na Gertrudę i odchodzi. Starsza kobieta schyla się do kufra, gdy go otwiera, ze środka wysypują się zdjęcia a aparat jest doszczętnie zniszczony. Przerażona Gertruda z krzykiem na ustach biegnie w stronę światła, ale tej smugi już nie ma, została ciemność. Ofelia się utopiła, pozwalając wewnętrznej rozterce wygrać.
Po tej scenie nic nie osiągnęło już dostatecznego patosu.
Turner w samej scenografii, kostiumach i gestach scenicznych ukryła liczne komunikaty. W didaskaliach, bądź tekście głównym, nie pojawiają się odwołania do militarnych przygotowań Danii. W spektaklu widzimy jednak, że cały sztab Stryja przygotowuje się do ataku na Skandynawię. Motyw przygotowań wojennych dominuje w rekwizytach, jednak wojskowa postawa Stryja czy jego doradców wyraźnie zdradza, że jest to jedna z kluczowych warstw interpretacyjnych sztuki. Dodatkowo, ubranie tego w stroje z początku XX wieku budziło wyraźne skojarzenia z II Wojną Światową. Kolejnym bodźcem prowokującym do tego typu porównania było samo wkroczenie Fortynbrasa w finałowej scenie. Wódz wojsk Norweskich był ubrany w faszystowski mundur – co jest dość ekstrawaganckie, ponieważ Norwegia w trakcie II wojny była pod okupacją Rzeszy. Czyżby Turner chciała w ten sposób pokazać, że Fortynbras nie jest prawowitym władcą Norwegii, a jedynie jej okupantem, który rości sobie prawo do kolejnego państwa, Danii? Być może. Jak widać w spektaklu pojawiają się liczne wielopłaszczyznowe motywy, które czynią spektakl tak wyjątkowym. Brytyjska realizacja pokazuje, że to co było ukryte między wierszami, działa i tworzy spójny komunikat.
William Szekspir
Hamlet
National Live Theatre
reżyseria Lyndsey Turner
Muzyka Jon Hopkins
Choreografia Sidi Larbi Cherkaoui
Premiera 05-08-2015
