Myślałem, że o tym jest ta historia, o walce wolności, afektów młodości, radości życia i spontaniczności z wszechogarniającą nas represją cywilizacji i terrorem społecznych schematów...
29 stycznia odbyła się w krakowskiej Bagateli premiera spektaklu Lotu nad kukułczym gniazdem w reżyserii Ingmara Villqista (Jarosława Świerszcza) na podstawie powieści Kena Kesey’a.
Historia opowiadana jest tu dość jednostajnie i wiernie, tyle że wiernie bardziej wobec filmu Formana niż samej powieści… Poklatkowa narracja, powoli przeprowadzająca widzów przez kolejne psychiatryczne epizody McMurphy'ego i Siostry Ratched tylko przez jakiś czas mogła nie wydawać się nużąca i nudna. Na szczęście dla historii, niestety dla spektaklu – dobra literatura broni się sama – do najciekawszych sekwencji spektaklu należą tu bowiem momenty, w których aktor grający Wodza Bromdena (Dariusz Starczewski) i jednocześnie lektora nagrywającego audiobooka z powieścią, czyta tekst przy wątłym blasku czerwonej lampki radiowej, zawieszonej przy mikrofonie w stylu retro. Ten element wykorzystany raz – zrobił na mnie dobre wrażenie, powtarzany konsekwentnie co kilkadziesiąt minut – kazał mi dostrzec jakiś rodzaj adaptacyjnej bezradności reżysera wobec tak znakomitego tekstu. Spektakl trwał prawie 4 godziny, artystyczne wykorzystanie tego potencjału i cierpliwości widzów oceniam jednak bardzo mizerne, choć pewien niepodważalnie bezcenny efekt został tu, przynajmniej wobec mojej osoby, osiągnięty. Ale o tym za chwilę.
Aktorstwo zespołu artystów Bagateli okazało się dobitnie nierówne. Na tle przeciętnych, lub co najwyżej poprawnych ról, ogromne wrażenie robią znakomite kreacje Urszuli Grabowskiej (Siostra Ratched) i Pawła Sanakiewicza (Harding). Oboje trzymają bardzo dobry równy poziom przez niemalże całe przedstawienie, przy czym w obliczu rozchwianego partnerowania odtwórcy głównej roli męskiej – Michała Kościuka (Randle Patrick McMurphy) Grabowska miała zadanie nieco utrudnione. Aktorka trzyma jednak fason i wciela się w „tę sukę Ratched” rewelacyjnie i nie bez perwersyjnego uroku. Jedyne słabsze momenty całej jej kreacji mają miejsce w trakcie wykładu o lobotomii wzbogaconego filmowym materiałem dokumentalnym, gdzie Grabowskiej puszczają nieco emocje i wychodząc mocniej do widza opuszcza mentalnie swój wykrochmalony mundur przedstawicielki systemu…
Narzuca mi się w tej sytuacji porównanie z legendarną kreacją Eryka Lubosa w spektaklu Nakręcana pomarańcza, zrealizowanym kilka lat temu, przez Jana Klatę w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu. Tu też mieliśmy do czynienia z adaptacją powieści i wielkimi rolami filmowymi z obrazu Kubricka. Balast był podobnie trudny do uniesienia dla obu reżyserów i obu aktorów – odtwórców głównych kultowych ról. Lubos, grając Alexa, stworzył kreację ikoniczną; niestety – Michał Kościuk nie. W moim odczuciu ten niepodważalnie utalentowany aktor musi jeszcze dojrzewać do tak trudnych kreacji…
Elementy irracjonalne i oniryczne wprowadzone zostały do spektaklu dopiero po przerwie, co daje wrażenie niekonsekwencji. Pojawienie się na scenie Czarnego Królika, w spektaklu prowadzonym tak oszczędnie i zachowawczo wydaje się absurdalne i przywodzi na myśl bardziej przedstawienie studenckie niż poważne przedsięwzięcie artystyczne. Udział efektów dźwiękowych, muzyki i światła - tylko w niektórych sekwencjach spektaklu wydaje się nieprzypadkowy i przemyślany.
Lot nad Kukułczym gniazdem Ingmara Villqista wystawiany w krakowskiej Bagateli, mimo swoich wielu słabości wywołał we mnie pewną arcyważną refleksję. Otóż, gdy kilkanaście lat temu oglądałem film Milosa Formana, całym sercem byłem z McMurphy'm przeciw wszelkiej systemowej represji, jaka dosięga nas w życiu społecznym na co dzień; kiedy po raz pierwszy czytałem powieść Kesey’a – pochłonięty niesamowitą narracją pozwalałem się Wodzowi przeprowadzić przez psychodeliczne meandry zatrutej zakłamaniem rzeczywistości, wprowadzać w stany niemalże medytacyjnej ciszy, aż do otwartych przestrzeni duchowej wolności w finale. Myślałem, że o tym jest ta historia, o walce wolności, żywiołu, radości życia i spontaniczności z wszechogarniającą nas represją cywilizacji i terrorem społecznych schematów.
Dzisiaj, dzięki temu, że spektakl Villqista mnie nie porwał i nie przekonał, dzięki temu, że złapałem emocjonalny dystans do słabo zagranego głównego bohatera Lotu..., dzięki temu wreszcie, że mam swoje lata i sporo w życiu przeszedłem – mogłem zobaczyć w McMurphy'm zadufanego w sobie dupka, a w Siostrze Ratched zdesperowaną obrończynię „wyższych wartości” i mogłem zrozumieć, że oboje tych bohaterów cierpiało na te samą przypadłość – poczucie nieomylności… Dzisiaj Lot nad kukułczym gniazdem jest dla mnie opowieścią o pułapce nieomylności, jest przestrogą przed pychą (hybris) i zaślepieniem, jest jedną z tych niewielu dzieł kultury, które wciąż mogę odkrywać na nowo i wciąż się z nich uczyć…
Zdając sobie sprawę w jak paradoksalną pułapkę wpadam tak właśnie kończąc mój tekst, szczerze dziękuję reżyserowi, aktorom i wszystkim współtwórcom spektaklu, zarówno za opisaną refleksję, jak i świadomość komplementarnej subiektywności moich odczuć .
Paweł Kaczorowski
http://www.bagatela.pl/
Premiera: 29.01.2015, Scena na Sarego 7, Kraków
reżyseria/scenografia/opracowanie tekstu: Ingmar Villqist
