Na przełomie marca i kwietnia wrocławska publiczność dostanie kolejną szansę usłyszenia ormiańskiego śpiewu modalnego na scenie teatralnej. Spektakl „Armine, Sister” jest osią projektu Teatru ZAR poświęconego historii i kulturze Ormian. Odnosi się do przeszłości narodu ormiańskiego zamieszkującego Anatolię oraz dokonanej na Ormianach na początku XX wieku planowej eksterminacji. Projekt „Armine, Sister” podejmuje kwestie „milczenia Europy”, a zarazem refleksję na temat bycia świadkiem oraz dziedziczenia świadectwa.
Część projektu stanowią wyprawy badawcze Teatru ZAR. W latach 2010–2012 zespół podróżował do Stambułu i miast Anatolii, Erywania oraz Jerozolimy, spotykając liderów i członków chórów oraz muzyków. Do współrealizacji nowego spektaklu zaproszono muzyków reprezentujących różne tradycje muzyczne Azji Mniejszej, Anatolii oraz Iranu: Dengbesza Kazo (kurdyjskiego śpiewaka urodzonego w Wan), Murata İçlinalçę (mistrza śpiewu w kościele pod wezwaniem św. Grzegorza Oświeciciela w Stambule), Mahsę i Marjan Vahdat (śpiewaczki z Teheranu) oraz Vahana Kerovpyana (kompozytora i perkusistę urodzonego w ormiańskiej rodzinie w Paryżu). Członkowie grupy korzystają również ze wsparcia Virginii Pattie Kerovpyan (śpiewaczki). Najważniejszym współpracownikiem w pracy nad „Armine, Sister” jest Aram Kerovpyan – pochodzący ze Stambułu mistrz śpiewu w katedrze ormiańskiej w Paryżu.
W oparciu o budowaną od ponad dziesięciu lat kompetencję wokalną zespołu, opartą na doświadczeniu wykonawczym pieśni polifonicznych (grupa jako jedyna na świecie wykonuje swańskie/gruzińskie pieśni pogrzebowe i hymny sardyńskie), dla projektu „Armine, Sisters” zdecydowano o zgłębieniu anatolijskich tradycji monodycznych. Nowy trening i techniki wokalne wymagały od zespołu ponad dwuletniego procesu przyswojenia i „wcielenia” pieśni. Gromadzony materiał muzyczny poddawany został rekompozycji i dalszej harmonizacji oraz orkiestracji w celu zbudowania współczesnego dramatu muzycznego.
Oś pracy muzycznej „Armine, Sister” tworzy ormiańska muzyka liturgiczna – od śpiewu monodycznego z kościoła Świętej Trójcy w Stambule poprzez kompozycje Makara Ekmaliana i kolekcje Komitasa – uzupełniona o tradycje Azji Mniejszej, w tym perskie i kurdyjskie. Po pierwszym cyklu wypraw w roku 2010, członkowie Teatru ZAR powołali we Wrocławiu studio śpiewu monodycznego, którego prace trwają przez cały projekt. Dzięki pracy artystycznej i badaniom, które obejmują wyprawy, studia nad ormiańską historią i tradycją muzyczną powstał spektakl, który przyczyni się do zaistnienia na scenie teatralnej, po raz pierwszy w historii, ormiańskiego śpiewu modalnego.
Jak twierdzi Jarosław Fret, lider Teatru ZAR: „W pierwotnym zamierzeniu spektakl miał być seansem, w którym to nie my wołamy tych, którzy odeszli, lecz duchy zmarłych wołają o unaocznienie, uczynienie widocznym, odczytanie śladu. (...) Mając na uwadze perspektywę, jaką nakreślił dla poezji, sztuki, a nawet edukacji po Auschwitz Theodor W. Adorno, chcielibyśmy zadać pytanie: Czy XXI wiek ma szansę nie stać się wiekiem ignorancji?”. Poprzez nowe przedstawienie zespół próbuje zapytać o Europę, działając w przekonaniu, iż Europa jest pytaniem – o historię, tożsamość, godność. Jedną z podstawowych idei „Armine, Sister” jest podjęcie kwestii tabuizacji i zakłamania historii skonfrontowanej z powinnością dania świadectwa.
Przestrzeń sceniczną tworzy szesnaście ponadczterometrowych kolumn, które przywołują wnętrze opuszczonego kościoła. Zmiany architektury sceny stanowią jedną z podstawowych linii narracji wizualnej spektaklu, kolejną tworzą działania aktorskie. Intensywna partytura ruchowa dopełnia muzyczną strukturę przedstawienia.
Pokazy we Wrocławiu odbędą się: 26, 28–31 marca 2014 {środa, piątek–poniedziałek} 19:00
2–4 kwietnia 2014 {środa–piątek} 19:00 w Studiu Na Grobli. Bilety: 20 zł
Rezerwacja i sprzedaż: sekretariat@grotowski-institute.art.pl;
tel. 71 34 45 320
Aktorzy/muzycy: Ditte Berkeley, Przemysław Błaszczak, Alessandro Curti, Jarosław Fret, Murat İçlinalça, Dengbesz Kazo, Aram Kerovpyan, Vahan Kerovpyan, Kamila Klamut, Aleksandra Kotecka, Simona Sala, Orest Sharak, Mahsa Vahdat, Marjan Vahdat, Tomasz Wierzbowski
Prowadzenie studia śpiewu modalnego: Aram Kerovpyan
Współpraca wokalna: Virginia Pattie Kerovpyan
Scenografię wykonał zespół kierowany przez Piotra Jacyka: Maciej Mądry, Krzysztof Nawój, Paweł Nowak, Bartosz Radziszewski, Andrzej Walada
Realizacja świateł: Bartosz Radziszewski
Koordynacja projektu: Magdalena Mądra
Dramaturgia muzyczna, architektura spektaklu, reżyseria: Jarosław Fret
Aram Kerovpyan urodził się w Stambule. Doktor muzykologii, jako chłopiec odbył naukę śpiewu liturgicznego w Kościele ormiańskim. Uczył się gry na kanunie i studiował system muzyczny Bliskiego Wschodu u mistrza Saadeddina Öktenaia. W 1977 roku przeprowadził się do Paryża, gdzie całkowicie poświęcił się muzyce, grając z wieloma muzykami z Bliskiego Wschodu. W 1980 roku dołączył do Ensemble de Musique Arménienne, który później zmienił nazwę na Kotchnak. Od tamtej pory głównym obszarem jego badań stała się muzyka ormiańska, szczególnie system modalnych skal pieśni liturgicznych. W 1985 roku założył zespół ormiańskich pieśni liturgicznych Akn. Równolegle z pracą muzyka uczestniczy w konferencjach i seminariach, prowadzi wykłady w Europie i Ameryce Północnej, a także regularnie publikuje artykuły i prace na temat teorii ormiańskiej muzyki modalnej. Od 1990 roku pełni funkcję mistrza śpiewu w ormiańskiej katedrze w Paryżu.
Virginia Pattie Kerovpyan urodziła się w Waszyngtonie w Stanach Zjednoczonych. Studiowała śpiew i występowała w wielu chórach i zespołach muzyki dawnej jako chórzystka i solistka. Następnie wyjechała do Francji, gdzie kontynuowała naukę śpiewu w École Normale Supérieure de Musique de Paris oraz Conservatoire National Supérieur de Musique. Virginia Pattie Kerovpyan występowała i nagrywała z wieloma zespołami muzyki dawnej, m.in. Les Arts Florissants, Ensemble Guillaume de Machaut de Paris, Per Cantar e Sonar, l’Offrande Musicale, La Grande Écurie et la Chambre du Roy. W 1976 roku założyła z Roubenem Haroutunianem duet, który później przyjął nazwę Kotchnak, a w 1985 roku pomogła stworzyć zespół ormiańskich pieśni liturgicznych Akn, którego jest wokalistką.
Vahan Kerovpyan urodził się w Paryżu, obecnie mieszka w Portugalii. Muzyk, instrumentalista, kompozytor. Prowadzi warsztaty gry na bębnach i perkusji, które zaczął studiować jako bardzo młody człowiek. Uczył się gry na dehol u Edmonda Zartariana oraz na zarbie i dapie u Madjida Khaladja. Ponadto gra na pianinie i śpiewa w ormiańskim chórze Akn. Od 2003 roku jest członkiem zespołu Kotchnak. Ukończył studia ormiańskie we Francuskim Narodowym Instytucie Języków i Cywilizacji Orientalnych (INALCO), studiował historię na Uniwersytecie Sorbońskim (IV). Współpracuje z artystami, komponując muzykę do spektakli oraz grając i śpiewając na żywo, prowadzi zajęcia z rytmami w ramach nowego projektu Teatru ZAR „Armine, Sister”. Bierze udział w projektach mających na celu ocalenie dziedzictwa ormiańskiego, prowadzi między innymi zajęcia dla dzieci ormiańskich, publikuje artykuły, działa aktywnie na polu renowacji ormiańskich zabytków architektonicznych w Turcji
Murat İçlinalça urodził się w 1985 roku w Stambule. W wieku 8 lat rozpoczął naukę śpiewu u mistrza Nişana Çalgıcıyana. Studiował śpiew i muzykę ludową w Konserwatorium Muzycznym na Politechnice w Stambule, którą ukończył w 2010 roku. W tym samym roku został mianowany mistrzem śpiewu kościoła pod wezwaniem św. Grzegorza Oświeciciela w Stambule.
Dengbesz Kazo urodził się w 1950 roku w miejscowości Wan, obecnie mieszka pod Stambułem. Często koncertuje, wykonując zarówno popularne kurdyjskie pieśni, jak i własne kompozycje. Zgodnie z tradycją opowiadaczy historii również improwizuje. Od 1960 roku praktyka dengbeszów, wędrownych pieśniarzy i opowiadaczy, została oficjalnie zakazana przez rząd turecki. W latach osiemdziesiątych wielu z nich musiało wyemigrować do miast w poszukiwaniu bezpieczeństwa i pracy. Nowo przybyli osiedlali się w najbiedniejszych częściach miasta. Tradycja dengbeszów zaczęła zupełnie zanikać. W 2003 roku dzięki środkom unijnym zaczęto tworzyć miejsca i projekty mające na celu ochronę tej tradycji. Pamięć dengbeszów to skarbnica wiedzy na temat historii i tradycji Kurdów. Trwają prace dokumentacyjne, dzięki którym niebawem będzie można i opisywać ten niezwykły fenomen głosów, które wcielają przeszłość.
Siostry Mahsa i Marjan Vahdat uczyły się zarówno klasycznego śpiewu perskiego od nauczycieli muzyki w Iranie, jak i regionalnej oraz tradycyjnej muzyki irańskiej. Po islamskiej rewolucji w 1979 roku, kobiety otrzymały zakaz publicznego śpiewania w Iranie. Nawet wiele lat po rewolucji proces wykluczania kobiet z dziedzictwa kulturalnego Iranu trwa: kobiety mogą występować wyłącznie przed żeńską widownią albo z towarzyszeniem mężczyzny – nigdy jako solistki. Mimo to wiele irańskich śpiewaczek nadal koncertuje. Mahsa i Marjan występują podczas prywatnych koncertów w Iranie oraz – częściej – za granicą. Ich repertuar składa się z własnych interpretacji muzyki regionalnej i tradycyjnej. Teksty pochodzą zazwyczaj z mistycznej i miłosnej poezji wielkich poetów perskich żyjących kilkaset lat temu, takich jak Hafiz, Rumi, Saadi bądź też ze współczesnej poezji irańskiej traktującej o problemach społecznych Iranu. Mahsa aktywnie wspiera prawa człowieka, uczestnicząc w koncertach charytatywnych i podobnie jak Marjan jest ambasadorką Freemuse, niezależnej międzynarodowej organizacji broniącej wolności twórczej artystów i kompozytorów na całym świecie. Jej ostatnia płyta, „Lullabies from the Axis of Evil”, spotkała się z gorącym przyjęciem zarówno ze strony krytyków, jak i publiczności.
Teatr ZAR, kultywując etos pracy grupowej, realizuje projekty artystyczne poprzez długoletnie poszukiwania źródłowe, którym każdorazowo towarzyszy proces kształtowania nowego języka teatralnego, opartego na muzyce z rozmaitych tradycji. Teatr ZAR jest międzynarodowym zespołem, którego skład formował się w Instytucie Grotowskiego w trakcie cyklicznych wypraw badawczych do Gruzji w latach 1999–2003. Podczas tych podróży grupa zebrała materiał muzyczny, esencją którego są wielowiekowe pieśni polifoniczne, które sięgają korzeniami początków naszej ery i stanowią prawdopodobnie najstarszą formę wielogłosu. „Zar”, od którego grupa wzięła swą nazwę, to nazwa pieśni pogrzebowych wykonywanych przez Swanów, zamieszkujących wysokie rejony Kaukazu w północno-zachodniej Gruzji. Praca zespołu wypływa z przekonania, że teatr, wbrew greckiemu thea – widzenie, nie powinien być wyłącznie oglądany, lecz przede wszystkim słuchany.
ZAR przynosi teatr sprzed podziału na gatunki i style, podejmując tematy wydawałoby się zarezerwowane we współczesnym świecie dla religii, działając w przekonaniu, które płynie z polskiej myśli romantycznej, iż zadania sztuki są nie tylko komplementarne wobec religijnego poruszenia, lecz potrafią zapełnić dynamiczną lukę między codziennością a transcendencją. Juliusz Osterwa, który jako jeden z nielicznych starał się zrealizować praktycznie te idee, i z którego myśli czerpał m.in. Jerzy Grotowski, zapisał w swych notatkach zdanie o tym, że „Bóg stworzył teatr dla tych, którym nie wystarcza Kościół”.
Zrealizowany w latach 2003–2009 tryptyk Ewangelie dzieciństwa jest kulminacją trwających ponad dziesięć lat poszukiwań i rozwoju Teatru ZAR. Spektakl miał swoją premierę w Barbican Centre w Londynie, następnie był prezentowany w Los Angeles, we Wrocławiu, Florencji, w San Francisco, Chicago, Sibiu w Rumunii oraz w Legnicy, Szczecinie i Bydgoszczy. W październiku 2010 roku tryptyk uhonorowany został Wrocławską Nagrodą Teatralną. Druga część dzieła, Cesarskie cięcie. Próby o samobójstwie, prezentowana podczas Festiwalu Fringe w Edynburgu w sierpniu 2012 zdobyła prestiżowe nagrody: Total Theatre w kategorii „Teatr fizyczny” oraz Herald Angel.
