Właściwie od początku malarstwa artyści przedstawiali rośliny, kwiaty i drzewa na obrazach o różnej tematyce - począwszy od pobożnych wizerunków świętych i scen biblijnych, aż po portrety i martwe natury czy sceny mitologiczne. Motywy botaniczne w sztuce rozpowszechniły się zwłaszcza w XV i XVI wieku, gdy malarze coraz bardziej interesowali się realistycznym przedstawieniem świata przyrody. Cel tych dzieł był jednak dwojaki: oprócz właściwości dekoracyjnych rośliny miały zwykle symboliczne znaczenie, dawały więc, jako atrybut, wskazówkę co do głównej postaci.
Źródła symboliki botanicznej w sztuce
Najstarszym przykładem jest mitologia starożytna, w której rośliny są często metaforami cnót i wad. Przykładem jest Narcyz, za karę dla własnej próżności zamieniony w kwiat. Niektóre rośliny są atrybutami bogów: winogrona Bachusa, kukurydza dla Ceres.
Pisma religijne i Biblia zawierają wiele odniesień do drzew, owoców i kwiatów. Chociażby lilie i róże, często występują w scenach z życia Maryi Dziewicy. Trzecim ważnym źródłem botanicznej symboliki było ziołolecznictwo. Lecznicze działanie roślin wiązało się z moralnością, na przykład koniczyna trójlistna mogła być kojarzona z Trójcą Świętą.
Grecka nazwa goździka- dianthos, oznacza "kwiat boży", dlatego pojawia się on w obrazach z Madonną i Dzieciątkiem. Przykładem jest renesansowe malarstwo z północnych Włoch:
- Madonna z Dzieciątkiem- Bramantino, przed 1508 r.
- Związek róż z miłością i małżeństwem i dziś jest oczywisty. W sztuce można go znaleźć w portretach upamiętniających małżeństwo lub zaręczyny.
- Młoda kobieta z różą- Hans Memling, ok. 1485-1490.
- Kobieta z różą- Rembrandt, ok. 1660.
- Buk, którego orzechy były pożywieniem ascetów, artystom kojarzył się ze wstrzemięźliwością Chrystusa.
- Chrystus na pustyni- Moretto da Brescia, ok. 1515-1520.
Najsłynniejsze obrazy z kwiatami w roli głównej
Wiele stuleci było niemal pozbawionych przedstawień roślinnych w sztuce. To człowiek stał się najważniejszy, częściowo dlatego, że botanika niosła wymienione wyżej treści symboliczne. Omijać tą warstwę odważyli się dopiero tacy twórcy jak Van Gogh, Monet i Georgia O'Keefe.
Słoneczniki Van Gogha należą do najbardziej znanych obrazów na świecie. Nie od początku wzbudzały zachwyt. Na pierwszej wystawie zażądano usunięcia pracy "ze śmieszną doniczką" spośród obrazów martwej natury. Żaden inny kwiat nie jest tak silnie związany z artystą jak słonecznik z Van Goghiem.
Lilie wodne Moneta to cykl obrazów, powstający przez 30 lat. Zwłaszcza późne prace z tego cyklu nie są pozbawione osobistych odniesień: niedawno zmarła jego żona, a wzrok przyćmiła mu zaćma. To dlatego obraz, w przeciwieństwie do poprzednich przedstawień lilii zamiast na określenie "pogodny" zasługuje raczej na "niepokojący".
Prace Georgii O'Keefe zaczły powstawać w 1919 roku. Martwe natury: owoce, kwiaty mają powiększone formy, przyjemne, zaokrąglone kształty, są stylizowane. Malarkę inspirowały kontury, falbany, mięsiste kształty, abstrakcyjne formy. Krytycy dostrzegli w nich wyraz kobiecej seksualności.
Martwe natury z jabłkami
Termin "martwa natura" pojawił się w Holandii pod koniec XVII wieku. Gatunek ten ma wiele podgatunków, wśród których wyróżnia się także owocową, a w niej martwe natury z jabłkami. Najsłynniejsze prace w obrębie tego gatunku to:
- Martwa natura z jabłkami - Paul Cezanne, ok. 1890 roku.
- Martwa natura z jabłkami i granatem - Gustave Courbet, zbiory The National Gallery London.
- Talerz z jabłkami - Ignace-Henri-Theodore Fantin- Letour, National Gallery London.
Vertumnus
Osobnym przykładem niecodziennego podejścia do obrazów martwej natury jest dzieło "Vertumnus" - włoskiego malarza manierystycznego Giuseppe Arcimboldo. W jego malarstwie martwych natur owoce, warzywa, przedmioty tworzą portret bohatera. Bodaj najsłynniejszy jest portret cesarza Rudolfa II jako Vertumnusa, rzymskiego boga przemian. Ten obraz martwej natury to kwiaty i owoce wszystkich pór roku, jako symbol obfitości i harmonii. Co ciekawe, obraz ten doczekał się wielu współczesnych wersji, na których bohaterowie fotografowali się w bogatych roślinno- owocowych stylizacjach.
Autor artykułu:
Patrycja Gepner - z wykształcenia pedagog - terapeuta.
Artykuł powstał dzięki Internetowemu Sklepowi Ogrodniczemu PodkarpackieSady.pl:
Źródła:
- Jennifer Meagher, Botanical Imagery in European Painting,
- http://www.kulturapopularna.pl - "Bóstwa uraniczne - siły przyrody",
- Giovanni Aloi, Lucian Freud Herbarium, Prestel (September 5, 2019),
- http://www.informacjekulturalne.pl/roza-kwiat-o-cudownej-symbolice-i-znaczeniu/ - "Róża - kwiat o cudownej symbolice i znaczeniu".
