Paul Fusco nie odkrywa przed nami żadnej prawdy, a jednak wierzy się jego kadrom. W kilku zaledwie obrazach pokazał wszystko, co kojarzy nam się ze słowem "Czernobyl". Stereotypowe wyobrażenie katastrofy ekologicznej znalazło swój wyraz w oszczędnych, ascetycznych kadrach.
Wyczerpujący rytm tych zdjęć zasadza się na nieskończoności. Sunąc po obrazach z dawnego Związku Radzieckiego mamy pewność, że narracja zmierza do jakiegoś celu. Jest określona i zaplanowana. Tymczasem w eseju Fusco nigdy nie docieramy do budującej puenty. Nie ma zdania na zakończenie, które niosłoby jakiekolwiek pokrzepienie. Widz zostaje skonfrontowany z obrazami o niespotykanej sile, po czym pozostawiony samemu sobie. Fusco osiąga efekt koszmaru z zupełną prostotą. Rezygnuje po prostu z wszelkich zabiegów estetyzujących, dzięki którym to, co brzydkie zaczęło by się podobać. Szpetota, brzydota, deformacja związana jest w jego zdjęciach z człowiekiem tak niepodzielnie, że nie jesteśmy jej w stanie oddzielić. Dlatego patrzenie na wykrzywione dzieci jest tak bolesne. Nie możemy dokonać podziału na to, co jednoznacznie człowiecze i związane z chorobą. Bo w ciele współczesnych mieszkańców okolic Czernobyla choroba stała się częścią natury.
Tych zdjęć nie oglądamy w ciszy. Głos komentatora i monotonny śpiew z cerkwi powodują, że zdjęcia nabierają charakteru filmu. To jedyny zabieg, który ma na celu przybliżyć sztukę Fusco przeciętnemu odbiorcy. Pokazy takie jak ten stanowią już sprawdzoną i zwyczajową tendencję we współczesnej fotografii. Głos komentatora, autora lub świadka dodatkowo osadza fotografie, wzmacnia ich przekaz i związek z rzeczywistością. To ostatecznie zdjęcia dokumentalne, choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się preparacją. Fusco mówi: "Jeżeli chodzi o foto-dziennikarstwo uczciwość jest dla mnie zasadą numer jeden. Większość moich zdjęć nie jest dobra. Trudno jest w ułamku sekundy dobrze zorganizować i uporządkować fotografowaną przez nas przestrzeń. Ja nigdy niczego nie ustawiam."
W tak odmalowanym świecie dziecko staje się ikoną. Pokazywane jest we fragmentach, niemal nigdy w całości. Dziecko w kadrze Fusco to święty głupiec, którego ciało zostało wykrzywione tańcem z demonami. Dlatego leży na podłodze, je z miski jak pies i wije się na rękach pielęgniarzy. W pokonywaniu drogi do świętych dzieci Fusco okazał się mistrzem. Nie jest nachalny i wścibski. Pokazuje tylko to, co widoczne jest na pierwszy rzut oka. Jego kadry odsłaniają dziecko w kawałku, w szczególe. Niekoniecznie tylko tym, który jest zdeformowany, ale przyciąga czymś uwagę widza. Czasem są to zamknięte oczy, czasem wykrzywiona lekko twarz. Fusco sięga po aparat dopiero wtedy, kiedy w kadrze możliwa jest konfrontacja zdrowego z chorym. Kalectwo i chorobę pokazuje jednak z perspektywy opiekuna, przyjaciela lub matki. Rzadko dzieci na zdjęciach są same. Właśnie ten efekt powoduje, że widz zaczyna dzieciom współczuć. Obiekt zdeformowany chorobą przestaje być tylko obiektem podglądania, a staje się człowiekiem.
Układ i kompozycja zdjęć nie jest wynikiem przypadku. Fusco zawsze bardzo starannie podchodzi do selekcji i reżyserii swoich fotografii. Dlatego poza wszelkim kontekstem humanizmu, Fusco pozostaje sobą; bardzo zdolnym, świadomym artystą, który wpływa bardzo realnie na świat naszego postrzegania. Sam przyznaje: " Niezmiernie mi zależy na możliwości kontrolowania ludzkich uczuć i doświadczeń podczas oglądania moich zdjęć." Krótki esej o śladach wydobytych po katastrofie, odkrywce i swoistej "ekshumacji" dowodów, pozostaje kolejnym świadectwem w światowej fotografii. Jest też dowodem na to, że miejsca szczególnie skażone przyciągają artystów, a przemoc staje się podstawowym aspektem sztuki jaką żyją.
http://inmotion.magnumphotos.com/essays/chernobyl.aspx
agnieszka kłos
