Alterglobalizm, jako ruch społeczny, staje coraz lepiej przygotowany merytorycznie naprzeciw neoliberalizmu. Jego postulaty i publikacje jego działaczy nie są już tylko negatywne (wolność od biedy, wyzysku, dyskryminacji rasowej, płciowej etc.), ale zawierają propozycje pozytywne, mające na celu radykalną reformę rzeczywistości społeczno-politycznej.
Nawoływania aktywistów ruchu, ponawiane cyklicznie na forach społecznych, dają w końcu pokłosie w ciągle rosnącej liczbie publikacji prezentujących odmienne od dominujących sposoby organizacji społeczeństwa i gospodarki. Lewica po latach zastoju intelektualnego i kapitulanctwa wobec postulatów liberalnych, wszystkich tych „trzecich dróg", zaczyna konstruować coraz więcej klarownych alternatywnych wobec hegemonicznego dyskursu wolnorynkowego.
O nowych książkach społecznej alternatywy pisze Przemek Witkowski
Jednym
z przykładów możliwej i wykonalnej (bo sprawdzonej w działaniu)
alternatywy jest „demokracja uczestnicząca", o której pisze w swojej
książce bez państwa Rafał Górski. Jesteśmy świadkami, jak
współczesna demokracja, obciążona coraz bardziej narastającym kryzysem
legitymizacji, wzrostem znaczenia populistów i narastaniem
patologicznych związków polityki z biznesem, staje się systemem
niesprawnym i w dużym stopniu nieodpowiadającym społecznym
oczekiwaniom. Wedle Górskiego stoimy przed koniecznością redefinicji
tego, co popularnie za demokrację uważamy, gdyż demokracja, jaką znamy,
nie jest jedyną formą demokratycznych rządów, a tylko jedną z jej
możliwych odmian.
Demokracja
liberalna, bo o niej mowa, stała się skostniałą formą, gdzie pusta jest
aktualnie sama istota demokracji, ubrana tylko w pozorne ramy, które
przekonują coraz mniejszą liczbę ludzi (o czym wyraźnie świadczy
spadająca na całym świecie frekwencja wyborcza). Wedle Górskiego po
drodze zagubione zostało samo sedno demokracji - czyli realne
upodmiotowienie jednostek, które dzięki aktywnemu uczestniczeniu w
procesie podejmowania decyzji dotyczących ich losu mają prawdziwy wpływ
na władzę.
Źródeł
demokracji uczestniczącej Górski i Janek Sowa (autor obszernego wstępu)
szukają w starożytnej Grecji i demokracji ateńskiej, stawiając w
opozycji do tejże linii rozwoju demokracji system amerykański, który
nazywają systemem republikańskim, kładącym nacisk na rządy elit, a nie
ludu. To w Atenach widzą prekursorów masowej partycypacji społecznej we
władzach, gdzie obywatele wyposażeni byli w działające narzędzia
kontroli, wywierania wpływu i byli skutecznie motywowani do udziału we
władzach. Janek Sowa cytuje Peryklesa, który stwierdza, iż jednostkę
nie interesującą się życiem państwa uważa nie za bierną, ale za
nieużyteczną. Ten, kto nie bierze udziału w rządzeniu, musi i tak
podporządkować się decyzjom podjętym przez innych. Staje się zatem
przedmiotem władzy, a nie podmiotem.
Zdaniem
Górskiego sednem demokracji nie jest „światła kuratela" i paternalizm
elit, ale aktywny udział w sprawowaniu władzy przez obywateli.
Dwudziesty wiek odkrył choroby demokracji, dwa największe zagrożenia
polityczne współczesności, których obawiali się i Grecy - demagogię
(czyli chociażby popularny dziś i wszechobecny marketing polityczny) i
oligarchizację życia publicznego. Współczesne samorządy obciążone są
podobnymi zagrożeniami - układy partyjne bliższe są władzom
samorządowym niż interesy wyborców, decyzje podejmowane są bez
porozumienia z obywatelami, a nadzór sprawowany jest odgórnie, nie
oddolnie, a wszędzie rozprzestrzenia się korupcja i nepotyzm.
Książka
ta jest sprawnie i przystępnie napisanym wykładem o tym, jak można w
praktyce budować system, gdzie władza stoi po stronie zwykłych ludzi, a
nie wielkiego biznesu czy wyalienowanych od społeczeństwa i jego
problemów elit. Autor podzielił swoje szkice na trzy części - w
pierwszej, najobszerniejszej, omawia szczegółowo działanie demokracji
uczestniczącej w samorządzie lokalnym, w drugiej zarysował demokrację w
miejscu pracy, w trzeciej zaś pokazał koncepcję „sprawiedliwości
naprawczej" - sądownictwa opartego na mediacji, rekompensatach dla
ofiar ze strony sprawcy itp. metod unikania uwikłań aparatu państwa w
spory między jednostkami.
Omawiana
jest szczegółowo praktyka działania demokracji uczestniczącej, system
sprawowania władzy w brazylijskim stanie Porto Alegre, stanie Rio
Grande del Sul, omawiana jest samorządność zapatystów. Wspomniane są
też inne regiony (także w Polsce), gdzie wprowadzana jest w życie
demokracja uczestnicząca. Autor pokazuje liczne przykłady działania w
praktyce proponowanych przez niego rozwiązań, miast i regionów, gdzie
są wykorzystywane takie narzędzia, jak budżet partycypacyjny (który
współtworzą sami mieszkańcy, wyznaczając cele i priorytety dla
wykorzystania lokalnych funduszy), mediacje w sądach, możliwości
odwoływania urzędników czy kontrola pracownicza nad działalnością
przedsiębiorstwa. Wszystkie te rozwiązania znajdują coraz szerszy odzew
nawet w programach partii głównego nurtu, czego najlepszym przykładem
są postulaty kandydatki na prezydenta Francji Ségolène Royal, która
część z nich zawarła w swoim programie wyborczym.
Kolejną
pozycją starającą się omówić praktyczne alternatywy wobec
neoliberalnego dyskursu jest książka wydana przez Oficynę Wydawniczą
Bractwo Trojka - Autonomia robotnicza, gdzie redaktorzy
zebrali szerokie spektrum możliwości działania społecznego w systemie
kapitalistycznym, z pominięciem pośrednictwa tradycyjnych partii i
związków zawodowych. Znalazło się tam miejsce na zarys historyczny
ruchu autonomistów, analizę takich wątków, jak badania robotnicze,
krytyka organizacji partyjnych i związkowych, taktyka akcji
bezpośrednich itp. Autorzy wskazują na konieczność badania
kapitalistycznej rzeczywistości i potrzebę nadrzędności autentycznego
ruchu społecznego wobec jakichkolwiek form organizacji i programów.
Książka ta jest swoistym doprecyzowaniem i rozszerzeniem zagadnień
poruszonych przez Górskiego. Tu kwestia samorządności pracowniczej ma
kluczową rolę i ten segment rozważań Górskiego autorzy starają się
rozwinąć i na nim położyć nacisk w swoich rozważaniach, wskazując na
walkę klas na poziomie przedsiębiorstwa jako kluczowy element dla
zrealizowania korzystnej dla pracowników i realnej zmiany społecznej.
Wszystkie
te postulaty i programy to w gruncie rzeczy przystosowane do
współczesnych warunków propozycje, które padały już w historii,
chociażby w łonie „Solidarności", która przecież w dużym stopniu
walczyła o „socjalizm z ludzką twarzą", nie zaś o restytucję w Polsce
systemu kapitalistycznego, co trafnie zauważa chociażby David Ost w
książce Klęska „Solidarności". Także dziś dostosowane do
współczesnych warunków zachowują one swoją adekwatność. Uzupełnione
chociażby przez takie pozycje, jak wydane przez „Zielone Brygady" Powrót gospodarki żywnościowej do korzeni, Pieniądz wolny od odsetek i inflacji czy Lokalny recykling pieniądza,
są już coraz bardziej rozrastającym się zbiorem narzędzi nie tylko do
demontażu systemu, ale także do konstruowania szczegółowych alternatyw.
Trzeba
jednak zauważyć dysproporcje medialnego odzewu wokół tych książek.
Książka Górskiego wydana przez korporację Ha!art (wraz z Krytyką
Polityczną) została jak na pozycję antysystemową szeroko nagłośniona i
spotkała się, jak na dość niszową propozycję na rynku, z silnym
odzewem. Obawiam się jednak, że gdyby nie była wydana w wydawnictwie
znanym ze skutecznego promowania swoich książek, może nie przeszłaby
bez echa, ale niewątpliwie jej recepcja nie wyszłaby poza swoisty
„ogród koncentracyjny", jaki stanowi środowisko radykalnej lewicy w
Polsce. Dlatego też chciałbym tu bardzo pochwalić zmiany, jakie
następują w wydawnictwie poznańskiego rozbratu OW „Bractwo Trojka",
gdzie mimo niewielkich funduszy i mniejszej niż w Ha!arcie i Krytyce
Politycznej możliwości korzystania z mediów głównego nurtu, udaje się
wydawać książki o niezłym, zarówno merytorycznym, jak i co równie
ważne, edytorskim poziomie - jak chociażby Autonomia Robotnicza czy zbiór tekstów Noama Chomsky'ego Polityka, Anarchizm, Lingwistyka. Cóż, jedni przerobili już lekcję z Gramsciego, inni ją właśnie przerabiają, a inni jeszcze się za nią nie zabrali.
Reasumując, bez państwa to absolutne „musisz-mieć" dla przeciwników neoliberalnego dyskursu i
zwolenników budowy bardziej demokratycznego systemu społecznego,
pokazujące, jak skrócić odległość, która dziś dzieli obywatela od
władzy i która decyduje o jego losie, Autonomia robotnicza to ważne uzupełnienie szkiców Górskiego, doprecyzowujące kwestie często dopiero zarysowane przez autora bez państwa,
zaś książki Wydawnictwa „Zielone Brygady" to pozycje ważne dla
szczegółowego pogłębienia wiedzy, jakimi metodami budować bardziej
sprawiedliwe społeczeństwo i przeciwstawiać się na co dzień
neoliberalnej hegemonii.
Przemek Witkowski
Rita Baum
Rafał Górski, bez państwa. demokracja uczestnicząca w działaniu, Korporacja HA!ART, 2007
Krzysztof Król (red.), Autonomia robotnicza, Bractwo Trojka, 2007
Margrit Kennedy, Pieniądz wolny od inflacji i odsetek. Jak stworzyć środek wymiany służący nam wszystkim i chroniący Ziemię? Wydawnictwo „Zielone Brygady", 2007
Helena Norbeg-Hodge, Steven Gorelick, Powrót gospodarki żywnościowej do Korzeni. Lokalne alternatywy wobec globalnego przemysłu rolnego, Wydawnictwo „Zielone Brygady", 2007
Janusz Reichel, Lokalny recykling pieniądza, Wydawnictwo „Zielone Brygady", 2007
