Książka Charlotte Gordon Buntowniczki jest biografią dwóch najsłynniejszych prekursorek feminizmu w Anglii: Marry Wollstonecraft i Mary Shelly – matki i córki, które nigdy nie miały okazji się poznać. Konstrukcja tej biografii, a także dbałość autorki i szczegółowe przedstawienie tła historyczno-kulturowego sprawia, że książkę tę czyta się lepiej niż niejedną powieść. Liczne szczegóły z życia bohaterek i osób im towarzyszących nie przytłaczają, a raczej stają się dowodem na literacki talent autorki.
Buntowniczki nie są pierwszą historyczno-literacką książką autorki, jednak najbardziej znaną. Gordon w 2016 roku otrzymała za nią nagrodę National Book Critics Circle Award w kategorii biografii. Do tej pory autorka wydała trzy książki i dwa tomiki poezji. Współpracowała także z „The Washington Post”, gdzie publikowała swoje eseje i
Gordon napisała niezwykle bogatą w szczegóły biografię Mary Wollstonecraft – filozofa, pisarki prekursorki feminizmu w Anglii. Jej śmiałe wizje małżeństwa, wychowania dzieci, a także praw i miejsca kobiet w konserwatywnym społeczeństwie angielskim niejednokrotnie stawały się powodem jej wykluczenia z towarzystwa. Sama nie pochodziła z bogatej i dobrze usytuowanej rodziny. Własną pracą i uporem dążyła do możliwości samodzielnego utrzymania się i decydowania o swoim losie. Uznawana była za burzycielkę społecznego ładu. Jej pierwsza córka Fanny była nieślubnym dzieckiem. Drugą – Mary urodziła już poślubiając znanego ówcześnie filozofa Wiliama Godwina. Niestety wskutek gorączki połogowej zmarła po jedenastu dniach od urodzenia swojej córki Mary późniejszej Mary Shelley.
Drugą bohaterką biografii Gordon jest Mary Shelley – córka znanych filozofów Mary Wollstonecraft i Wiliama Godwina. Fakt ten niejednokrotnie pomagał młodziutkiej Mary w nawiązywaniu nowych i cennych znajomości w towarzystwie, ale także piętnował ją w angielskim społeczeństwie, które nie zgadzało się z ideami przekładanym przez jej rodziców. Sama Mary, choć nie znała swojej matki, wychowywana była w jej cieniu. Ojciec starał się, aby twórczość Wollstonecraft była córce dobrze znana. Mary traktowała książki swojej matki jak drogowskazy, sama wnosząc w swoje życie najbardziej śmiałe z pomysłów matki. Już jako nastoletnia dziewczyna mając głęboko w poważaniu instytucję małżeństwa związała się z żonatym wówczas Percym Shelleyem.
Duży wpływ pierwszych idei feminizmu na życie obu kobiet doskonale został ujęty przez autorkę dzięki doskonałej konstrukcji samej biografii. Obie bohaterki czytelnik poznaje równocześnie. Rozdziały dotyczące matki i córki przeplatają się ze sobą. Oba poziomy narracji są utrzymywane w jednym tempie, co pozwala śledzić każdy etap życia kobiet jednocześnie.
Gordon dysponowała ogromną ilością materiałów źródłowych. W XIX wieku niezwykle popularne było pisanie dzienników i listów. Autorka sięgała nie tylko do korespondencji i pamiętników głównym bohaterek, ale także do wszystkich osób, z którymi kobiety utrzymywały wówczas bliższy kontakt. Wielokrotnie pozwalało to naświetlić szerzej daną sytuację i poznać motywy postępowania kobiet. Oprócz tego co było dostępne autorce, ciekawe są także białe plamy w biografii Mary Shelley spowodowane wydarciem stron z dziennika pisarki – być może przez osoby dbające o dobre imię autorki Frankensteina. Pisanie biografii tych dwóch skandalistek wymagało niejednokrotnie od autorki przeprowadzania śledztwa. Większość z tajemniczych faktów znajdowały swoje mniej lub bardziej prawdopodobne rozwiązania, lecz niektóre pozostają nadal w sferze czystych domysłów.
Autorka Buntowniczek doskonale odmalowała również tło historyczno-literackie miejsc, w których przebywały bohaterki jej biografii. Skupiła się nie tylko na zwyczajach i normach obowiązujących w angielskim społeczeństwie, które uniemożliwiały przebicie się idei głoszonych przez kobiety. Gordon świetnie odmalowała również panujące zwyczaje, ówczesną politykę, krajobrazy i wygląd domów zamieszkiwanych przez kobiety w czasie podróży do Francji, Włoch czy Skandynawii. Mary Wollestonecraft przebywała we Francji w czasie Rewolucji. Gordon zatem nie oszczędziła czytelnikom całego okrucieństwa, którego świadkiem była jej bohaterka.
Ważnym elementem życia prywatnego obu bohaterek była ich twórczość. Autorka ich biografii doskonale umiejscowiła prace nad kolejnymi powieściami, esejami i opowiadaniami w konkretnym etapie ich życia. Książka stanowi także ciekawą pozycję dla filologów, którzy mogą śledzić poszczególne wątki biografii bohaterów książki w ich twórczości i odnajdywać echa emocji, które wówczas szarpały twórcami.
Życie obu kobiet nie było łatwe. Idee, które próbowały wnieść w życie kobiet niejednokrotnie stawały się powodem ich samotności, wykluczenia, biedy. Dziś wiele z pomysłów Mary Wollstonecraft są uważane za oczywistość, kiedyś jednak były druzgocącym łamaniem powszechnie ustalonych norm. Pomimo śmiałych prób życia w zgodzie z własnymi ideami, kobiety często musiały ustępować, zgadzać się na małe kompromisy, aby móc dalej istnieć w angielskim społeczeństwie. Często powodem ich ustępstw byli także mężczyźni, z którymi się wiązały. Pomimo tego, że w pełni popierali głoszone przez nie idee wolności kobiet i ich decydowania o własnym losie, sami nie byli przygotowani na to, że kobiety nagle przestaną wypełniać powierzone im role, jak choćby prowadzenie domu czy wychowywanie dzieci. Nawet nie próbowali przejąć części ich obowiązków, tym samym pozostawiając je w tradycyjnej roli kobiety.
Buntowniczki są lekturą niezwykle wciągająca, bogatą w nieznane fakty z życia obu kobiet. Przedstawia także ważny etap rozwoju myśli feministycznej i to, jak bardzo walka o prawa kobiet była trudna i z góry naznaczona porażką w tak postępowym społeczeństwie oświeceniowej, a następnie romantycznej Anglii. Polecam tę lekturę każdemu. Wszyscy znajdą w niej coś, co ich urzeknie i przywiąże do niej na długie wieczory. Sama po skończeniu ostatniej strony miałam ochotę zacząć czytać ją od nowa. Wspaniała lektura!
Charlotte Gordon, Buntowniczki. Niezwykłe życie Maryy Wollstonecraft i jej córki Mary Shelley
Przekład: Paulina Surniak
Wydawnictwo Poznańskie, 2019
