Naznaczone literą P to poruszający dokument o setkach tysięcy Polek zmuszonych podczas drugiej wojny światowej do pracy na rzecz III Rzeszy. Za każdą historią kryje się wielki dramat, nieraz kładący się cieniem na całym powojennym życiu.
Sophie Hodorowicz Knab jest córką Józefy Zalewskiej-Hodorowicz, która w latach 1943 –1945 była przymusową robotnicą w hitlerowskich Niemczech. Wspomnienia matki zainspirowały ją do poszukiwań i napisania książki, która ma upamiętniać dziewczęta i kobiety, które w skrajnych warunkach pracowały w nazistowskich fabrykach,
Autorka podkreśla, że podczas drugiej wojny światowej wszyscy Polacy byli dyskryminowani i prześladowani. Na przestrzeni ostatnich dekad w literaturze pięknej i w dokumentalnych publikacjach wiele miejsca poświęcono życiu w okupowanym kraju i więźniarkom lagrów, jednak dość pobieżnie traktowano problematykę związaną z przymusową pracą w Niemczech. W dużej mierze wynika to z tego, iż nieliczne ofiary decydowały się na zwierzenia. Dlaczego? Bo zbyt bolało, bo chciało się wyrzucić tragiczne doświadczenia z pamięci, by zacząć nowe życie. A może i dlatego, że niewielu autorów i dziennikarzy interesowało się tym tematem...
Książka Sopie Hodorowicz Knab na pewno jest kamieniem milowym w odsłanianiu prawdy o przymusowej pracy w III Rzeszy. Autorka nie tylko przywołuje różne dokumenty i wyniki badań, ale także – i to najbardziej cenne! – cytuje wspomnienia i relacje osób, które podczas wojny zostały wywiezione do Niemiec jako darmowa siła robocza, Więcej – jako niewolnicy, gdyż często za swoją wyczerpującą pracę nie dostawali żadnego wynagrodzenia, byli natomiast więzieni, torturowani i pozbawieni jakichkolwiek praw.
Pisarka skupiła się w swojej monografii na kobietach, które były znacznie bardziej bezbronne niż mężczyźni – zwykle słabsze fizycznie, narażone na przemoc seksualną, niejednokrotnie oderwane od rodzin jako dzieci, gdyż trudno trzynastoletnie dziewczynki uznać za kobiety, w dodatku zdolne do ciężkiej pracy. Konkretne historie i opowieści przywoływane przez Sophie Hodorowicz Knab porażają okrucieństwem wobec ofiar, ich traumatycznymi przeżyciami, które nieraz oddziaływały na całe późniejsze życie. Szczególnie wstrząsające są relacje matek, których dzieci trafiały do niemieckich przytułków, nie bez przyczyn nazywanych umieralniami.
Tylko nieliczne bohaterki książki wspominają swoich bauerów i przełożonych (czytaj: właścicieli) jako jednostki o ludzkich odruchach. Budująca jest jednak świadomość, że nawet w najbardziej ekstremalnych warunkach znajdowały się osoby zasługujące w pełni na miano człowieka.
Autorka pisze wiele o całym systemie, którego celem było maksymalne wyeksploatowanie podbitych narodów. Brzmi to przerażająco, ale jest elementem historii, o którym nie powinno się zapominać.
Uzupełnieniem całości są archiwalne fotografie, które ukazują przymusowe robotnice przy pracy, ale i po niej. Godne uwagi jest to, że – mimo dramatycznych okoliczności – kobiety starały się dbać o siebie, kultywować narodowe tradycje, religijne święta. Był to rodzaj wewnętrznej walki z wrogiem i próba zachowania godności, co na pewno zasługuje na podziw i szacunek.
Naznaczone literą P to książka napisana przystępnym stylem, z wielką dbałością o szczegóły i udokumentowanie podawanych informacji. Na pewno nie jest to lektura lekka, łatwa i przyjemna, ale warto się z nią zmierzyć. Chylę nisko czoło przed autorką, która musiała wykonać tytaniczną pracę, pracując nad książką. I polecam z czystym sumieniem.
BEATA IGIELSKA
Książka "Naznaczone literą P" Sophie Hodorowicz Knap (w przekładzie Wojciecha Tyszki) ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego 19. września 2018 r.
