Granice marzeń to zbiór reportaży z podróży, jakie autor odbył w latach 2015-2016 po byłych republikach radzieckich. Dziś ten świat domaga się własnych praw i terytorialnej niezależności. Problem w tym, że to wciąż państwa nieuznawane, w których ścierają się różne interesy, toczą się wojny, a ludzkie marzenia niszczone są przez nienawiść i etniczne konflikty.
Tomasz Grzywaczewski jawi się w swej książce jako prawdziwy reporter, z krwi kości. Nie unika niebezpiecznych miejsc, trudnych rozmów i dociekliwych pytań. Spotyka się ze zwyczajnymi ludźmi, z których każdy ma do opowiedzenia historię wartą oddzielnej książki lub filmu.
Bohaterowie reportaży mieszkają w Donbasie, Naddniestrzu, Odeskiej Republice Ludowej, Abchazji, Górskim Karabachu, Osetii Południowej…
W żadnym z tych miejsc nie jest bezpiecznie ani dostatnio. Ludzie marzą o normalności, o tym, by mieszkać w zadbanych domach, mieć pracę i zarabiać tyle, by starczyło na życie. Chcą móc wyjść z rodziną na spacer, wyjechać z dziećmi na wakacje i zapewnić im wykształcenie.
Niby niewiele, zwłaszcza w zderzeniu z realiami życia w Europie Zachodniej i Środkowej. A jednak dla wszystkich bohaterów książki to marzenia nieosiągalne.
W postsowieckich republikach, które wciąż domagają się niezależności, od lat dochodzi do zbrojnych konfliktów. Na co dzień słyszymy o tym w mediach, ostatnio jedna jakby mniej, bo może temat już się przejadł albo został wyparty przez inne newsy.
Aż trudno uwierzyć, że w XXI wieku kilkaset kilometrów od nas toczą się regularne walki, giną niewinni ludzie, płoną całe ulice…
Historie opowiadane przez bohaterów książki mrożą krew w żyłach. Są to bowiem ludzie, którzy niejednokrotnie musieli uciekać z rodzinnych domów tylko dlatego, że stali się ofiarami etnicznych porachunków. Każdy kogoś stracił, wielu nie wie, co dzieje się z ich bliskimi. Tak naprawdę żyją wciąż na beczce prochu, bez nadziei na lepszą przyszłość.
Wielu rozmówców podkreśla, że kiedyś, kilkadziesiąt, a nawet kilkanaście lat temu w ich okolicach żyło się zgodnie, bez zwracania uwagi na narodowość sąsiadów. Ludzie dzielili się na dobrych i złych, pracowitych i leniwych…
Zawierano mieszane małżeństwa, bawiono się na wspólnych uroczystościach. Wszystko do czasu, gdy jedna iskra rozpaliła płomień nienawiści.
W tym kontekście autor dużo miejsca poświęca ludobójstwu Ormian, do którego dochodziło kilka razy w XX wieku, a które wciąż jest mało znanym powszechnie faktem.
Mamy też okazję poznać źródła i efekty krwawych konfliktów między Gruzinami i Osetyjczykami, Turkami i Kurdami, Rosjanami i Czerkiesami.
Szczególnie gorące są fragmenty dotyczące wojny rosyjsko-ukraińskiej. Gdy autor przebywał w Doniecku, nie przeczuwał, że wkrótce w miejscu tym rozegra się wojenny dramat, o którym pisać będę media na całym świecie.
Książka Tomasza Grzywaczewskiego napisana jest rzetelnie, obiektywnie, ze znajomością tematu. Autor w przystępny sposób wyjaśnia, jak w poszczególnych miejscach rodziły się militarne konflikty, jak przebiegały i jakie są szanse na pokój.
Widać, że reporter skupia się na szczegółach i na życiu poznanych ludzi. To ich losy wysuwają się na plan pierwszy, ukazując niszczycielską siłę wojny, nienawiści, nacjonalizmu i głupoty.
Najbardziej przykre jest to, że w większości opisanych miejsc nie widać szans na poprawę sytuacji. Wciąż odzywają się demony przeszłości, chęć odwetu, krwawej zemsty, krwi.
W takim świecie marzenia zwykłych ludzi, nawet te bardzo skromne i nieśmiałe, nie mają szans na spełnienie.
Książkę Tomasza Grzywaczewskiego czyta się jednym tchem, z ogromnym zainteresowaniem i dużymi emocjami. Autor potrafi skupić uwagę odbiorcy na każdym detalu, sięgając nie tylko po różne źródła, ale przede wszystkim opisując to, co widział, usłyszał, poznał.
Dużą zaletą są też ciekawostki o miejscach znanych z Trylogii Henryka Sienkiewicza – to m.in. słynny Raszków, w pobliżu którego do dziś istnieje polska wieś Słoboda Raszkowo.
BEATA IGIELSKA
Książka "Granice marzeń. O państwach nieuznawanych" Tomasza Grzywaczewskiego ukazała się 21. lutego 2018 roku, nakładem Wydawnictwa Czarne
