Historia sukcesu Jane Austen obrazuje, jak przewrotnym potrafi być los. Początkowo jej książki cieszyły się dość dużym uznaniem, przyciągając uwagę samego bibliotekarza Księcia Regenta Jerzego IV, rządzącego Anglią początku XIX wieku. Jednak wraz z jej śmiercią sława autorki przygasła, by u schyłku epoki wiktoriańskiej rozbłysnąć ponownie ze zwiększoną siłą, która z dekady na dekadę potężniała, lokując ostatecznie Jane w gronie najsłynniejszych i najchętniej dziś czytanych pisarzy.
Austen rzeczywistość w swoich książka wypełniła barwnymi postaciami, inteligentnym humorem i szczęśliwymi zakończeniami. Jednak pod porcelanową otoczką spowijającą jej powieści, zostały przedstawione prawdziwe historie o ludzkich dylematach oraz problemach. Świat Jane tylko na pierwszy rzut oka wydaje się być sielski i bezproblemowy – w rzeczywistości wypełniają go trudne wybory, obowiązki narzucone przez najbliższych oraz społeczeństwo i ukryta między wierszami historia kobiet, borykających się z trudnościami swojej płci na przełomie XVIII i XIX wieku. Jane była świetnym obserwatorem, a życie dostarczyło jej materiału na kanwie, którego byłaby wstanie stworzyć więcej niż sześć powieści – czego dowodzi biografia Anny Przedpełskiej-Trzeciakowskiej.
Na temat Austen powstało dużo książek, ale niestety niewiele z nich trafiło do polskich księgarni, dlatego pozycja Jane Austen i jej racjonalne romanse wywołała niemałe zainteresowanie wielbicieli pisarki. Jej autorką jest tłumaczka Anna Przedpełska-Trzeciakowska, mająca w swoim dorobku monografię dziejów rodziny Brontë Na plebani w Haworth. Jest również autorką najpopularniejszego przekładu powieści Sense and sensibility, czyli Rozważnej i romantycznej. Jak sama pisze we wstępie, jej biografia „nie ma ambicji naukowych. Jest opowieścią tłumacza, który spędził wiele czasu nad przekładami utworów jednej autorki i który (…) musiał się interesować historią jej życia”. Starała się „odciążyć książkę od zbędnego balastu naukowości, by mogła być czytana (...) jako towarzysz lektury sześciu znakomitych powieści Jane”. To zadanie wypełniła znakomicie.
Jaki zatem obraz pisarki wyłania się z kart biografii Przedpełskiej? Jak wyglądało jej prawdziwe życie? Jaką była osobą i co wpłynęło na jej genialną twórczość? Tłumaczka udziela nam odpowiedzi na te i inne pytania, a dodatkowo za sprawą pięknego języka oraz niezwykle lekkiego stylu pisania przenosi nas do Anglii, którą tak dobrze znamy z kart powieści Austen.
Całe życie Jane minęło w hrabstwach w południowej Anglii – „najbardziej angielskich z angielskich” – czyli Hampshire, Kent i Surrey. Przyszła na świat jako siódme z ośmiorga dzieci pastorostwa Austen, których dom wypełniały miłość, śmiech i otwartość na wiedzę oraz sztukę. Rodzice zachęcali dzieci do czytania, rozwijania talentów oraz kreatywnego spędzania czasu. Do ulubionych zabaw pociech należał teatr, a mała Jane wiodła prym w tworzeniu przezabawnych historii, które potem odgrywała z rodzeństwem.
Od najmłodszych lat przejawiała inklinację do pióra. W pasji tej najbardziej wspierał ją ojciec, który choć wypociny najmłodszej córki początkowo traktował pobłażliwie, to nigdy nie gasił jej entuzjazmu, zachęcając do rozwijania talentu przez ćwiczenie warsztatu oraz częstą lekturę. Dzięki książkom Jane bardzo szybko zaczęła sobie wyrabiać opinię na temat otaczającego ją świata, a następnie swoje spostrzeżenia przenosiła na papier, tworząc pierwsze opowiadania oraz bardzo subiektywną Historię Anglii od czasów Henryk IV do śmierci Karola I. W tych czasach ujawniły się jej talenty do lekkiego stylu pisania, inteligentnych komentarzy oraz podejścia do świata z przymrużeniem oka, które sumiennie rozwijała w dalszych latach.
Wiodąc spokojne życie na prowincji, stykała się z wielkim światem dzięki wojskowej karierze braci oraz bywaniu w odziedziczonym przez jednego z nich wielkim majątku ziemskim. Dzięki temu stała się bystrą obserwatorką życia codziennego angielskiej szlachty. Z zaobserwowanych wydarzeń oraz przeżytych na własnej skórze wzlotów i upadków, zaczęła tworzyć „obrazki z życia wiejskiego malowane na płytce z kości słoniowej”. Oświeceniowa atmosfera jej powieści rozgrywających się w małym świecie kilku wiejskich rodzin, których rzeczywistość ograniczała się do ich domu, sąsiadów, kościoła, gospody i rynku, to ostatni zapis Anglii, którą za chwilę miał porwać wir rewolucji przemysłowej. Fabuła tych historii jest bardzo prosta, ale każda z książek – jak dowodzi Przedpełska – jest ściśle związana z przeżyciami pisarki.
Im Jane stawała się starsza, tym trudniejsza okazywała się dla niej konfrontacja z rzeczywistością. Nie zdecydowawszy się na małżeństwo z bogatym dziedzicem, dobrowolnie wybrała życie starej panny, a to dla niezamożnej kobiety wiązało się z byciem zdaną na łaskę braci. Na szczęście pochodziła z rodziny zżytej, kochającej oraz wspierającej siebie w miarę możliwości. Niestety nie wszystkim pisany był los posiadania tak wyrozumiałych krewnych. Zagłębiając się w życie Austen i jej rodziny, poznajemy dzieje płci pięknej przełomu XVIII i XIX wieku.
Na pierwszy rzut oka życie klasy wyższej oraz średniej epoki Merry Old England wydaje się upływać w sielankowej atmosferze, jednak pod tymi pozorami kryła się smutna prawda dotycząca losu kobiet. Bycie niezależną i samotną w ówczesnych czasach stanowiło przywilej jedynie wdów. Prawo angielskie było o wiele ostrzejsze dla kobiet, niż polskie i nie pozwalało im na dziedziczenie majątków, dlatego przez całe życie były skazane na pozostanie na czyimś utrzymaniu. Najpierw ojca, potem męża, w najgorszym przypadku – gdy nie udało im się wyjść za mąż – brata. Jednak małżeństwa, nawet szczęśliwe, nie były dla nich łatwym doświadczeniem.
Jednak powieści Jane, jak dowodzi tego Przedpełska, to nie tylko zapis życia określonej warstwy społecznej z danej epoki, ale również bogate studium osobowości oraz dziejów samej pisarki. Jej losy, zwłaszcza te dotyczącej prywatnych sfer, nie są nam dokładnie znane, co przede wszystkim wynika z faktu, iż po śmierci pisarki siostra Casandra skrupulatnie przejrzała, a następnie spaliła znaczną część jej korespondencji, pozostawiając wyłącznie bezpieczne listy. To rzecz znamienna dla tej epoki – historie tworzone w czasach Austen nie należały do tych, które wprost opowiadały o otaczającym świecie. Zawsze posiadały kilka znaczeń, umiejętnie oraz inteligentnie ukrytych w tekście. Jej powieści oprócz bycia zapisem życia codziennego, posiadały wiele innych wymiarów oraz sposobów odczytania. I właśnie ta cecha zapewniła im ponadczasowość, dzięki której kolejne pokolenia czytelników z przyjemnością po nie sięgają.
Nie można im oczywiście odmówić i tego, że odkrywają przed nami samą postać Jane Austen. Najpierw młodą, żywą i elokwentną kobietę, bawiącą się na balach, flirtującą z młodzieńcami oraz cieszącą najpiękniejszym okresem swojego życia. Z czasem jednak coraz bardziej zaczynającą się czuć jak outsider, którego irytują zachowania osób z jej sfery. Stojąc z boku zauważała szerzącą się próżność, infantylność, naiwność oraz ignorancję otaczającego ją świata. Stawała się trochę bardziej złośliwa, poirytowana, ale przede wszystkim zmęczona ciągłą walką o przetrwanie na godnym poziomie. Jej honor uratowały książki, cieszące się coraz większą popularnością. To one były jej finansowym wsparciem oraz przepustką do wielkiej sławy, która nadała jej miano jednej z najpoczytniejszych angielskich pisarek świata, choć niestety nie stało się to za jej życia.
Biografia Anny Przedpełskiej-Trzeciakowskiej stanowi idealne uzupełnienie dokonań Jane. Przedstawianie jej losów poprzedza odpowiednie wprowadzenie do epoki, w której żyła, a rozdziały opisujące życie pisarki przeplatane są oryginalną analizą poszczególnych powieści Austen. Czytając książkę odnosi się wrażenie, że oto trzymamy przed sobą relację o życiu niezwykłej kobiety, którą przedstawia nam jej dobra przyjaciółka.
Przedpełska może sobie pozwolić na taki zabieg, gdyż sama na początku zaznacza, iż nie jest biografką Austen, a jedynie osobą, która spędziła mnóstwo czasu przy tłumaczeniu jej książek. Przez to właśnie spogląda na życie oraz działalność pisarki z innego, bardziej intymnego punktu widzenia, za sprawą którego poznajemy sposób myślenia Jane, jej podejście do świata, ludzi, miłości oraz życia. Jesteśmy obecni przy ważnych dla niej wydarzeniach oraz codziennych czynnościach, jak zamówienie sprawunków lub kupienie nowych wstążek. Obserwujemy ją w trakcie zabawy na balach i flirtowaniu z młodymi kawalerami. Ale przede wszystkim zaczynamy w pełni rozumieć świat, który utrwaliła w swoich powieściach, dowiadując się, iż ukochanym zajęciem Jane było droczenie się z wszystkimi dookoła – w tym czytelnikami.
Anna Przedpełska-Trzeciakowska
Jane Austen i jej racjonalne romanse
Wydawnictwo W.A.B., 2014
Liczba stron: 304
