Spotkałem się ze stwierdzeniem, że nowa książka Jerzego Pilcha jest przegadana. Zgadzam się z tym. Całkowicie i w zupełności.
W zeszłym roku przeczytałem Dziennik. Gdy tylko dowiedziałem się, że w marcu pojawi się nowa książka Jerzego Pilcha od razu postanowiłem ją nabyć. Zdobyłem i zacząłem czytać. I zauważyłem, że jest ona w pewien sposób inna od pozostałych. Była to różność ledwo wyczuwalna, inność na poziomie atmosfery. Jednocześnie pierwsze dźwięki tej odmienności można znaleźć właśnie w Dzienniku. Jerzy Pilch się zmienił. Styl ma dalej mocny, ale w swoje narracje wplata odrobinę więcej ciemnych barw.
Rozpacz przemijania
Jerzy Pilch, jako twórca, zmaga się z problemem przemijania. Czymś, co prędzej, czy później, uderzy w każdego z nas. W Dzienniku pojawia się wiele zdań zwiastujących zastanawianie się nad uciekającym czasem. Natomiast w Wielu demonach autor czyni z tego tematu dominantę. Każda z zapisanych opowieści dotyczy problemów wspomnień, przyszłości i uciekającego czasu. A ten jest niezwykle zdradliwy.
Historię w książce można podzielić na dwa etapy: czas przed zniknięciem Oli Mrakówny i czas po jej zniknięciu. „Przed” świat przedstawiony jest bardziej uporządkowany. Istnieją w nim elementy nadprzyrodzone, to jego nieodłączny atrybut, ale nie rozwijają się one w pełni. „Po” dochodzi do ich maksymalnego wyeksponowania. Nic nie jest takie, na jakie wygląda. Trumna nie chce opuścić pokoju i nikt nie ma pomysłu jak ją wynieść. W cudowny sposób zmniejsza ją miejscowy jasnowidz-listonosz. I nagle udaje się przenieść zmarłego do życia wiecznego. Mieszkańcy odkrywają, że w ich życiu zawsze była obecna jakaś tajemnicza moc, coś niewytłumaczalnego. Wcześniej po prostu tego nie zauważali, a teraz wręcz się o to potykają.
Czas w Wielu demonach jest księciem demonów. Zabiera ludzi, zaciera wspomnienia, potrafi leczyć, wpędza w choroby. Potrafi nagle przyśpieszyć swój bieg lub spowolnić wydarzenia. To jego najbardziej boją się bohaterowie. W zasadzie tylko jedna osoba żyje z nim w zgodzie – jest to jasnowidz-listonosz Fryderyk Moitschek. Przedstawiony został jako postać żyjąca na granicach czasu, jest zanurzony w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Dlatego się go nie boi. A inni mogą tylko poddać się przemijaniu i odejść. Nic więcej im nie pozostało.
Reszta demonów
Pozostałe demony są nie mniej groźne. Jest to śmierć, chęć zemsty i brak zrozumienia. Jerzy Plich w swojej nowej książce wyraźnie koncentruje się na negatywnych aspektach ludzkiej natury. Niewiele tutaj światła, nawet ostry sarkazm autora wydaje się być czarny. Okazuje się, że otacza nas wiele różnych demonów, z których obecności nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Ale kiedy już je dostrzeżemy, nie możemy się od nich uwolnić. Nie można zamknąć oczu.
Tak jest z bohaterami tej książki. Kiedy już zaczynają dostrzegać ciągłą obecność diabła, wielu widzi ją wszędzie. Sigła – bo tak nazywa się miejscowość, w której toczy się akcja książki – wydaje się być miejscem zapomnianym przez Boga, przestrzenią diabła. Mieszkają w niej wyznawcy różnych odłamów chrześcijaństwa. Dominują luteranie. Kolejny ulubiony temat Jerzego Pilcha. Tutaj zostaje opisane ich zamknięcie na katolików, w ich relacjach dominuje czysta nienawiść. Tylko diabeł mógł podsunąć córce pastora narzeczonego, który jest katolikiem. Bóg nie zdobyłby się na tak bolesną ironię.
Sigła to miasteczko, w którym dominuje ciemność i nieznośna duchota powstająca w wyniku ścierania się różnych poglądów. Czy zniknięcie Oli jest karą za zaściankowość mieszkańców? Czy tak samo można zinterpretować miłość córki pastora? Na pewno wielu bohaterów nie potrafi żyć w teraźniejszości. Oddają się wspomnieniom po to, aby uciec od obecnej chwili, a jeszcze bardziej boją się przyszłości. Potrafią istnieć tylko w tym, co już przeżyli. Dlatego nazywam ich żyjącymi samobójcami. Fryc Moitschek nie potrafi im pomóc. Nie wszyscy akceptują jego szczególny dar. Nic dziwnego - swoją wolnością odstaje o reszty.
Magiczne narracje
Wiele demonów to najbardziej ponura książka Jerzego Pilcha. Utrzymana na bardzo wysokim poziomie. Porywa. Ale pozostawia w czytelniku smak smutku. Może powinnyśmy zastanowić się nad tym jaką rolę odgrywa we współczesnym świecie metafizyka?
Jerzy Pilch wciąż potrafi prowokować do zadawania pytań. I niech robi to jak najdłużej.
Jerzy Pilch, Wiele demonów
Wielka Litera, 2013.
okładka twarda, 482 strony.
