Pisarz z Angoli rodem, Pepetela, przedstawia czytelnikowi bohatera będącego wypadkową Szwejka, Dyzmy i Colombo.
Jaime Bunda z całą pewnością nie należy do asów w swoim fachu. Pracę detektywa
Pisarz z Angoli rodem, Pepetela, przedstawia czytelnikowi w książce Tajny Agent Jaime Bunda bohatera będącego wypadkową trzech doskonale znanych nam i swojskich postaci: Dzielnego Wojaka Szwejka, Nikodema Dyzmy i, w mniejszym stopniu, Pułkownika Colombo. Nie brakuje mu tupetu, bezczelności i znajomości setek sentencji, które, jak mniemam, sam wymyśla lub przekręca, dodając tylko wielkich autorów (vide: „Ja to wszystko rozumiem, ale czy nie słyszał pan, że dura lex sede lex, co znaczy prawo długo trwa i jest spragnione prawa? To cytat z Arystotelesa.").
Tłem dla demonstracji geniuszu tajnego agenta jest Luanda, stolica i największe miasto Angoli. Mimo iż zarówno kultura, jak i klimat są tak diametralnie inne niż w Polsce, obrazy przywołane przez autora są bardzo znajome – państwo noszące jeszcze blizny obalonego reżimu, pełne absurdu, dezorganizacji i korupcji. Ludzie też tacy swojscy, lubiący wypić, zjeść i zrobić raban, jeśli jest ku temu okazja. Podczas lektury momentami czułem się jak w domu.
Z drugiej strony jednak pamiętać trzeba o tym, że kraj ten jest od ponad ćwierćwiecza areną starć zbrojnych, czasem tylko przerywanych pokojem lub zawieszeniem broni. Sytuacja uległa w ostatnich latach poprawie, co nie znaczy, że życie jest lekkie. Sam Pepetela wie pewnie wiele na ten temat, bowiem jako członek lewicowej bojówki MPLA walczył w roku 1975 o niepodłegłość Angoli. Mało tego, po osiągnięciu tego celu był przez jakiś czas ichnim Ministrem Edukacji! Tam komuna upadła, choć nie z tak wielkim hukiem jak u nas, i spora liczba działaczy lewicowych poleciała ze stołków. Szanowny autor również, co nie przeszkodziło mu w pisaniu książki za książką i jednoczesnym wykładaniu na Uniwersytecie Angoli.
U Pepeteli najbardziej dziwi i cieszy to, w jaki sposób prowadzi narrację
pół żartem, pół serio, bagatelizując w pewinym stopniu patos zniszczeń wojennych i codziennego ubóstwa. Jest w tym wszystkim sporo ciepła, przewrotnej radości, takiej mimo wszystko. Drogi są pełne dziur, pracy często brak, a nawet jeśli jest, to pensji starcza na niemal głodowe racje. Ludzie jednak nie przejmują się tym szczególnie, żyją po swojemu, skromnie. No i z dowcipem, to było nieuniknione, skoro sam autor igra z czytelnikiem, od czasu do czasu umieszczając poza narracją wstawki, w których wyraża niepewność, czy aby nie zdradził szanownemu czytelnikowi pewnych informacji za szybko. Mało tego, w pewnym momencie niezadowolony zwalnia narratora, przekazując opowieść pewnej uroczej damie. Nie jestem przekonany, czy ta zagrywka wyszła autorowi na dobre, boweim w moim mniemaniu nie przedstawil wiarygodnie kobiecego toku myślenia, a porażające opisy krzywd i upokorzeń, jakich płeć piękna doznaje w krajach arabskich, w pewnym sensie burzą kpiącą, humorystyczną konwencję książki. Chociaż może tak trzeba, o niektórych rzeczach śmiertelnie poważnie. Nie trwa to długo, kilka stron później Pepetela daje szansę skruszonemu pierwszemu narratorowi i wszystko wraca do normy.
Wracając do Bundy, ten fircyk nie musi się martwić o pieniądze – na stanowisku detektywa Biura Kryminalnego, nawet jeśli nie robi nic poza siedzeniem przy biurku i wpatrywaniem się w muchy, zarabia pięć razy więcej niż dowolny inspektor policji. Żyć nie umierać, powiedziałby ktoś. Jaime Bunda czerpie więc z tego życia ile się da – bywa przy tym irytującym bufonem, choć nie można mu odmówić pewnego uroku osobistego. Nasz tajny agent to typ karierowicza - czując pod stopami twardy grunt zadziera nosa do samego nieba, traktuje wszystkich wokół protekcjonalnie i nie znosi sprzeciwu. Jest przy tym fanatycznie lojalny wobec państwa, nie znosi dywersantów rozsiewających niewygodne, jego zdaniem plotki, i tylko niesamowicie ważna misja, którą mu zlecono, powstrzymuje go od zadenuncjowania paskudnych wrogów jedynie słusznego ustroju. Wydaje mi się, że Pepetela miał w podkreśleniu tej cechy
pewien cel, nie wnikam jednak, gdyż od polityki stronię na ile to możliwe.
Całość napisana jest całkiem sprawnie – z werwą, dowcipem i lekką nutką autoironii. Pepetela zabawia czytelnika sporadyczną interakcją na linii autor-narrator-bohater, co jest zabiegiem godzącym w szeroko pojęte standardy teorii literatury, ale cóż z tego, skoro w ten sposób lektura jest jeszcze przyjemniejsza. Narrator to niezły gaduła, dla zatrzymania akcji produkuje urocze dygresyjne powiastki, mające głębiej wprowadzić odbiorcę w klimat opowieści. Wszelkie niuanse i różnice kulturowe są sprawnie wyjaśniane w przypisach przez tłumaczkę, przyjemnie i pożytecznie.
Myślę, że zwolennicy klasycznego kryminału, zaskakujących zwrotów akcji i genialnych detektywów będą mocno rozczarowani. Bunda ma w sobie coś ze słynnej Różowej Pantery, mu się wszystko udaje przypadkiem, raczej mimo niż z powodu. Robi jednak dobrą minę do złej gry i ciągnie śledztwo na ścieżki, o których nikt by nawet nie pomyślał. Bo taki już jest Jaime Bunda – „in vino veritas" – zawsze dochodzi do prawdy.
©Radosław Kolago/ Tramwaj Literacki
Pepetela, Tajny Agent Jaime Bunda
Wydawnictwo: Claroscuro, 2010
Liczba stron: 360
