Na Kielecczyźnie ludzie są pazerni, okrutni i głupi, mają ciasne horyzonty i płaskie uczucia. Boga noszą na obrazach, nie w sercach, topią kocięta, a poważają tylko kasę. Ale wszyscy Polacy pochodzą zdecydowanie spod Kielc. [fragment opowiadania Marty Łosiak]
Tematyka i struktura opowiadań dowodzą natomiast, że Polska to hasło bardzo pojemne. Autorzy nie zamknęli polskości w banalnych i chyba już nieaktualnych ramach martyrologii, czy tradycyjnie rozumianego patriotyzmu. Na ojczyznę udało się im spojrzeć z zupełnie innej, bardzo współczesnej perspektywy, co stanowi swego rodzaju novum w literaturze. Bycie Polakiem oznacza uwikłanie w różne role społeczne. To także konieczność nieustannego definiowania, analizowania i zmieniania stosunków z innymi ludźmi. W opowiadaniach można odnaleźć ślady społecznych debat na temat roli kobiety w nowoczesnej Polsce, miejsca i znaczenia tradycyjnie definiowanej rodziny, a także tolerancji dla odmienności, zwłaszcza seksualnej.
Każda nowość często ma jednak swoje korzenie w starym. Dlatego w Nie pytaj o Polskę pobrzmiewają także echa tradycji, czyli budowania obrazu Polaków na silnie zakorzenionych stereotypach. Te służą często do ukazania kontrastu i przepaści jaka dzieli przeszłość od teraźniejszości. Są dowodem na to, że stara forma nie pasuje do nowej treści. Widać to chociażby w opowiadaniu 11 listopada:
– Nie jestem dumny z mojej ojczyzny, a tu w szkole każe mi się ją opiewać, choć wcale nie mam na to ochoty. Nikogo nie prosiłem o urodzenie się w kraju, za który nieustannie muszę się wstydzić (...) nikogo nie prosiłem o wiecznie zazdrosnych, fałszywych, zawistnych rodaków, których każde wspólne spotkanie kończy upijaniem się czystą (...). Te mocne słowa nabierają zupełnie innego wymiaru w ustach nastoletniego bohatera. Trudno stwierdzić, czy to alter ego samego autora, ale jeśli przyjąć, że choć w niewielkim stopniu są odbiciem emocji niespełna siedemnastoletniego Wigienki, to jest to powód przynajmniej do niepokoju.
Optymizmem nie napawają także słowa Marty Łosiak, która wysokim „C” rozpoczęła opowiadanie zatytułowane „Swojszczyzna”:
– Na Kielecczyźnie ludzie są pazerni, okrutni i głupi, mają ciasne horyzonty i płaskie uczucia. Boga noszą na obrazach, nie w sercach, topią kocięta, a poważają tylko kasę. Ale wszyscy Polacy pochodzą zdecydowanie spod Kielc.
Nawet ta niewielka próbka tekstu świadczy o emocjach, jakie targają zarówno autorami, jak i bohaterami opowiadań, a uogólniając: współczesnymi Polakami. Analizując wszystkie teksty ze smutkiem trzeba przyznać, że dominuje gniew, nienawiść i poczucie wstydu. Radość i duma pojawiają się zdecydowanie rzadziej. Co gorsza wyrażają je bohaterowie, którzy Polskę opuścili. W ich postawie potwierdzenie znajdują słowa, że prawdziwą wartość, w tym przypadku ojczyzny, poznaje się dopiero po jej utracie...
Opowiadania są także dowodem na to, że o Polskę warto pytać, bo wbrew pozorom, na jej temat mamy wiele do powiedzenia.
Anna Balcerowska
