„Kiedy poeci piszą o innych poetach - nie raz o tym mówiono - mają skłonność do pisania o sobie samych, do tego stopnia, że poczytują sobie za zalety to, co u innych uznają za wady."
Grzegorz Jankowicz - redaktor cyklu wydawniczego Korporacji Ha-Art.! poświęconego współczesnej krytyce literackiej pisze we wstępie, że „Inne tradycje" to zbiór esejów Johna Ashberego powstałych na bazie wykładów, „które Ashbery wygłosił w roku akademickim 1989/1990 na Uniwersytecie Harvarda w ramach cyklu Charles Eliot Norton Lectures, prowadzonych wcześniej między innymi przez Octavia Paza, Thomasa Stearnsa Eliota, Jorge Luisa Borgesa, Itala Calvino, Umberta Eco, Czesława Miłosza. Ashbery pokazuje w swojej książce, że literatura nowoczesna nie jest wcale jednolita, że jej główny nurt, który w tradycji anglojęzycznej wyznaczają nazwiska Yeatsa, Pounda i Eliota, pomija niezwykle ciekawe projekty poetyckie, niemieszczące się w spójnym obrazie "wysokiego modernizmu". Nie ma jednej nowoczesności. Przeciwnie: istnieje bardzo wiele różnych tradycji, które czasem wchodzą ze sobą w dialog, czasem w otwarty konflikt, ale najczęściej rozwijają się obok siebie, nie dbając o to, co dzieje się na głównym trakcie. Ashbery wydobywa z archiwum sześciu autorów (Johna Clare'a, Thomasa Lovella Beddoesa, Raymonda Roussela, Johna Wheelwrighta, Laurę Riding i Davida Schuberta), których nie znajdziemy na oficjalnych mapach literatury modernistycznej"
Nie jest to bynajmniej książka stricte krytyczno literacka, Ashbery wypowiada się w niej z pozycji poety i w pewnym sensie opowiada o swoich inspiracjach poetyckich, które w bardzo pośredni sposób odbiły piętno na poezji Ashberego. Aby nie ulec rozczarowaniu w trakcie lektury należy więc, podobnie jak samej okładki, ustawić się do odbioru esejów pod pewnym kątem i z lekkim dystansem, mając cały czas w pamięci kontekst wykładu akademickiego na poważnej uczelni. Ashbery opowiada biografie, niezwykle intrygująco i ciekawie, próbuje przybliżyć rozmaite wątki z życia raczej mało znanych autorów anglosaskich i francuskich wchodząc nieustannie w dialog z ich twórczością.
Wydaje się, że jest to książka zarówno o pewnym wyborze literatury jak i o samym Ashberym, który wypowiada się z pozycji uznanego poety.
„Kiedy poeci piszą o innych poetach - nie raz o tym mówiono - mają skłonność do pisania o sobie samych, do tego stopnia, że poczytują sobie za zalety to, co u innych uznają za wady." - pisze Ashbery w eseju poświęconym poezji Johna Wheelwrigta, a nieco później: „Nie mam pojęcia, czy fakt, że lubię tych poetów mówi coś na temat mojej poezji: czy to znaczy, ze ja też marzę o „szczególnym traktowaniu", albo, że z jakiegoś powodu preferuję taki sposób pisania, który nie jest jednoznaczny, w którym jest coś więcej, niż widać na pierwszy rzut oka - a może chodzi o obydwie te rzeczy. Wspominam o tym, ponieważ, jak wyjaśniałem w pierwszym rozdziale, wybrałem omawianych tu pisarzy częściowo dlatego, że ich lubię, a częściowo dlatego, że mogą oni, jak mi się wydaje, rzucić trochę światła na moje pisanie, na wypadek gdyby istniała taka potrzeba."
Autor wykładów pozwala sobie niejednokrotnie na autorytarny ton wypowiedzi nie argumentując swoich ocen, jak gdyby autorytet mówiącego stanowił swoiste i wystarczające kryterium np. w eseju „Nieuczęszczana wyrocznia": „Poddaję te sonet analizie w surowym stylu Riding tylko dlatego, że jestem przekonany, iż nawet gdybym je rozumiał, to nadal byłaby to poezja bardzo koślawa, żadna egzegeza nie może zrekompensować braku logiki, żadne wyjaśnienia nie zmienią faktu, że te wiersze są zwyczajnie bezwartościowe".
Dlatego czytelnicy liczący na rzetelną i wypracowaną dykcję krytyczną mogą być nieco zawiedzeni. Dlatego warto sięgając po tę pozycję zachować wspomniany dystans i skupić się na błyskotliwej i lekkiej interpretacji tekstów, ciekawych spostrzeżeniach na temat materii poetyckiej i nieźle opowiadanych historiach związanych z burzliwym życiem autorów.
W jednym z esejów Ashbery pisze: „Fragmentaryzacja poezji, której dokonał Eliot, a po nim kolejni autorzy, nauczyła nas, jak należy traktować fragment: godzić się na to, czym jest, poprzestając na domyśle znaczenia tkwiącego w relacji pomiędzy częściami. Poezja jest kompletna sama przez się. Żądając większej kompletności, zniszczylibyśmy jej twardą, lecz filigranową esencję."
Interesujący może wydać się fakt, iż wybór Ashberego dotyczył poetów, których biografie są nie mniej interesujące od tworzonej przez nich literatury. Żaden z opisywanych twórców nie prowadził typowego życia, które w kilku wypadkach kończyło się w zamkniętych zakładach psychiatrycznych, bądź śmiercią samobójczą.
Jest to więc książka opowiadająca o literaturze tworzonej przez poetów obdarzonych wyjątkową wrażliwością, pokusiłbym się tutaj o sformułowanie, iż jest to w zasadzie książka opowiadająca o szczególnej, poetyckiej wrażliwości w kilku osobliwych odsłonach.
Warto sięgnąć po „Inne Tradycje" aby uzupełnić horyzont literackich propozycji o kilku mniej znanych pisarzy, zobaczyć jak jeden z wybitniejszych żyjących poetów podchodzi poezję, której kształt sam przecież tak mocno kreuje. Warto też nadmienić, iż przekładem tekstów zajęli się wybitni tłumacze związani z redakcją „Literatury na Świecie" tacy jak Piotr Sommer, Tadeusz Pióro, Andrzej Sosnowski czy Jerzy Jarniewicz.
Wszystkie omawiane przez Ashberego wiersze są pozostawione w oryginalnej angielskiej tudzież francuskiej (w przypadku Roussela) wersji, opatrzone tłumaczeniem polskim.
"Inne Tradycje" - John Ashbery,
wydawnictwo: Korporacja Ha-Art! Kraków 2008
Zobacz również wideorealcję z dyskusji na temat książki:
http://magazyn-cegla.net/index.php?media=111
źródło:
Magazyn Materiałów Literackich
