Film „Sommarlek” (tłum. „Letnia gra”) to niewątpliwie dzieło, które wywabiło esencję twórczości Ingmara Bergmana ustanawiając jednocześnie początek międzynarodowej reputacji Szweda. Pogłębione studium umysłowości bohaterów dostrzegalne już w Sommarlek to znak firmowy wszystkich późniejszych filmów Bergmana. Jest to jednocześnie element, za który zapewne wszyscy entuzjaści filmowej twórczości cenią bergmanowskie umiłowanie stawiania egzystencjalnych pytań oraz odwagę mierzenia się z paletą jej odcieni na ekranie.
Chorzy na chwilowość to, co dokumentnie spotwarzył czas wynosimy do rangi wartości, które niczym truchła z przemożnym zaangażowaniem reanimujemy. Niepodważalnym faktem jest, iż nie żyjemy w przeszłości, tak jak i nigdy nie będziemy należeć do przyszłości. Przeszłość jak również przyszłość w każdym z możliwych wariantów zlokalizowana jest poza zasięgiem, i nie namierzą jej nasze wewnętrzne radary. To coś w rodzaju ultradźwięków, których nie dane jest nam wychwycić. Tkwiąc w zawieszeniu oczekujemy zawsze na coś, aż nie będzie na co czekać.
Mijamy siebie – tą cenną informację Ingmar Bergman przekazuje odbiorcom w filmie Sommarlek (1951). Historia opowiedziana we flashbackach odziera bezlitośnie rzeczywiste oblicze egzystencji człowieka. Czym więc trudnimy się jak nie odgrzewaniem tęsknoty za naszym wczoraj ? Zderzając się z marnością, wyjałowieniem składowych rzeczywistości, które niegdyś w owym poranku życia urzekały swoją enigmatycznością doświadczamy na własnej skórze powtarzalności i nie jesteśmy w stanie otwarcie się do tego przyznać, lecz w ten właśnie sposób odkrywamy analogię wszelkich istnień. Nauczono nas mówić A, B, C wyposażono w arsenał słów, nie nabyliśmy jednak umiejętności efektywnej reanimacji chwil, owej zbawiennej rajskiej idylli młodości. Zanurzeni w oczekiwaniu kontynuujemy wprawdzie z niemałym wysiłkiem wymianę gazową, sumujemy oddechy, lecz z każdym zubożającym dniem modyfikujemy ów pogląd o nieocenionej wartości teraźniejszości wraz z całym inwentarzem budulców tożsamości. Człowiek neguje wówczas paterę nieskończonych możliwości, które mamią spełnieniem, satysfakcją, a przede wszystkim anestezją ran doznanych podczas pogoni za utrzymaniem nagiej tylko egzystencji. Ostateczna przegrana nie razi naszej świadomości, o ile tylko nie silimy się na refleksję, nie wykorzystujemy efektywnie tych minut codziennej, wieczornej mądrości jakie przypadają nam w udziale. Wysoko cenimy sobie możliwość oddychania, nie dostrzegając, iż atmosfera melancholii gęstnieje.
Młodość to sen, igraszka. Ten postrzega ją w kategoriach bezinteresownego daru, kto nie pojmuje obiektywności czasu, który nie szczędzi nawet najpiękniejszych ułamków chwil. Jego potwarz jest egalitarna i wszechobecna. Nie cechuje nas bowiem niepowtarzalność, nikt z nas nie wrodził się w ów świat jako jednostka objęta specjalnym dozorem wyłączającym poza nawias analogii skrojonej na miarę istnienia. Odkrywając znużenie sławą bohaterka zanurza się w reminiscencjach tragicznej przeszłości grzęznąc w niej, tym samym poszukuje sposobu na znieczulenie odczuwalnego dyskomfortu egzystencjalnego. Człowiek jednakże nigdy nie zgłosi własnej gotowości na śmierć, zawsze spazmatycznie spragniony oddechu życie poczytuje za najwyższy dar, aby w ostatecznym rozrachunku przyznać, iż było tylko i wyłącznie mozaiką chwil.
Brakuje nam ostateczności, naczelnego celu egzystencji. Z każdym mijającym dniem, podobnie do filmowej Marie angażujemy się w retrospekcje zbliżając się niechybnie do realizacji postulatu własnej dezaktualizacji, która wymaga akceptacji. Jakkolwiek gorzka jest ta pigułka z napisem przemijalność wypada ją zażyć. Utraciwszy młodość, tego wielobarwnego motyla doświadczamy wyjałowienia, dotykamy bezsensu jaki trawi wówczas egzystencję. Jesteśmy w stanie uwierzyć, iż wradzamy się w świat jako antrakty nicości, a odchodzimy ukierunkowanie na błonia owej. Egzystencja postrzegana przez soczewkę czasu traci więc na wartości, zaś refleksje dotyczące alternatywnych rozwiązań sprawiają, iż w naszej kolekcji pojawia się kolejne truchło wspomnienia.
Budowa filmu na bazie flashbacków czyni historię balleriny kompletną, bowiem wycinek życia kobiety, który mamy okazję obserwować przez godzinę i trzydzieści sześć minut nie jawi się jako manifest czczych oraz bezpodstawnych pretensji. W miarę ulatującego czasu przybywa nam karłów o dużych głowach, o których prawi czarownik Coppelius w rozmowie z Marie. Dążymy do szczęścia, lecz upajają nas już same zabiegi. Rasowe, idylliczne szczęście nigdy nie znajdowało się w naszym zasięgu, a bagaż martwych wspomnień reanimowanych raz po raz nie sprawi, iż nasze życie na powrót, jak w momencie wynurzenia z piany nicości powróci do stanu tabula rasa.
Fabuła Letniej gry urzeka w swej prostocie, zaś sugestywny obraz intryguje inspirując przy tym refleksję widza nad rodowodem sztuki. Zostaliśmy postawieni przed trudnym pytaniem, które wymaga odpowiedzi: Czy artyzm może stanowić twór człowieka szczęśliwego ? Czy też bardziej prawdopodobnym wariantem jest przekonanie, iż to melancholia oraz nostalgia stanowią matecznik sztuki ?
Sommarlek (tłum. Letnia gra)
Reżyseria: Ingmar Bergman
Scenariusz: Ingmar Bergman, Herbert Grevenius
Premiera: 1.10.1951r (świat)
Obsada: Birger Malmsten, Maj-Brit Nilsson, John Botvid,Alf Kjellin, Gerard Funkquist, Mimi Pollak, Douglas Hage, Stig Olin
